Nabłonek dróg oddechowych jest niezwykle ważnym narządem w układzie oddechowym człowieka. Przede wszystkim odpowiada za oczyszczanie i ogrzewanie wdychanego do dróg oddechowych powietrza. Przy tym jest narażony na działanie czynników zewnętrznych (zanieczyszczenia powietrza, niska wilgotność otoczenia, alergeny itp.), które mają destrukcyjny wpływ na jego funkcjonalność.
Niestety, zwiększa to prawdopodobieństwo rozwoju infekcji górnych dróg oddechowych. Przy ich wystąpieniu niezbędne jest jak najszybsze przywrócenie prawidłowej roli śluzówki, wyściełającej układ oddechowy [1,2].
Utrzymanie funkcjonalności nabłonka dróg oddechowych
Prawidłowe funkcjonowanie nabłonka dróg oddechowych uzależnione jest od jego właściwego nawilżenia, co przekłada się na utrzymanie na wysokim poziomie sprawności transportu śluzowo-rzęskowego. Z tego względu górne drogi oddechowe powinny być stale udrożnione, a zalegająca w nich wydzielina na bieżąco usuwana [2]. W tym celu zastosowanie znajdują preparaty zawierające w składzie roztwory wody morskiej lub chlorku sodu. Są one dostępne w postaci aerozoli, płukanek do zatok czy roztworów do nebulizacji. Ostatnia postać jest najefektywniejsza, gdyż właściwie podana pozwala na oczyszczenie nie tylko jam nosa i zatok, ale i zredukowanie stanu zapalnego rozwijającego się w obrębie oskrzeli, oskrzelików, a także gardła i krtani. Wybór nebulizacji jako formy podania roztworów wody morskiej jest nie tylko bardzo efektywne, ale i bezpieczne – nawet w warunkach domowych [2,3].
Bezpieczna nebulizacja
Nebulizacja jest formą podawania leku, polegającą na dostarczeniu go do dróg oddechowych pacjenta w postaci aerozolu, czyli zawieszonych w gazie cząstek substancji płynnej (np. r-r wody morskiej). Aerozol powstaje w wyniku działania ultradźwięków lub sprężonego powietrza (inhalator pneumatyczny). W zależności od wielkości powstałych cząstek mogą one docierać do różnych obszarów układu oddechowego:
- 20-100 µm: jama ustna, gardło, krtań;
- 6-12 µm: tchawica, oskrzela;
- 1-5 µm: oskrzeliki, pęcherzyki płucne [4].
W związku z tym wskazania do stosowania tej metody podawania leków do układu oddechowego są bardzo szerokie:
- pierwsze objawy infekcji górnych dróg oddechowych;
- zapalenie zatok (ostre i przewlekłe);
- stan zapalny w obrębie gardła i krtani;
- zapalenie oskrzeli i płuc;
- alergiczny nieżyt nosa;
Mimo wysokiego profilu bezpieczeństwa nebulizacji istnieje kilka przeciwwskazań do takiej formy podawania leków:
- ciężka niewydolność serca;
- ciężka niewydolność oddechowa i ciężkie choroby układu oddechowego (np. gruźlica, nowotwory płuc);
- nadreaktywność oskrzeli [4,5];
Samodzielna nebulizacja roztworów wody morskiej, bez kontroli lekarskiej jest bezpieczna, nawet u dzieci, niemowląt i noworodków. Istotne jest jednak, by podanie leku w ten sposób było prawidłowe i zgodne z obowiązującymi ogólnie zasadami. Wszystko po to, aby osiągnąć pożądany efekt leczniczy. Do najważniejszych zaleceń należy:
- przed zabiegiem należy udrożnić nos (najlepiej przy pomocy izotonicznego r-r wody morskiej w atomizerze);
- należy przyjąć swobodną pozycję, nie krępującą ruchów. Jest to bardzo ważne przy prowadzeniu nebulizacji u dzieci, dla których utrzymanie tej samej pozycji przez kilka bądź kilkanaście minut może być niezwykle trudne;
- utrzymanie prawidłowego rytmu oddechu w czasie nebulizacji, jednak bez konieczności koordynacji wdechowo- wydechowej (jest to istotne przy nebulizacji osób starszych i dzieci) [4,6];
Co bardzo ważne, nebulizacja zapewnia wysoką skuteczność terapeutyczną nawet przy spokojnym oddechu. Ponadto, ta forma podawania medykamentów umożliwia dobór indywidualnej dla chorego dawki leku, a także jego rodzaju (podawanie r-r wody morskiej, glikokortykosteroidów lub mukolityków), a nawet możliwość podawania kilku substancji leczniczych jednocześnie.
Wadami nebulizacji, które często są wymieniane przez pacjentów są:
- konieczność posiadania drogiego sprzętu;
- czasochłonność wykonywania nebulizacji;
- konieczność dokładnego czyszczenia sprzętu po każdorazowym podaniu leku;
- wywoływanie stresu, a nawet strachu u dzieci, co uniemożliwia prawidłowe podanie leku [4,5];
Roztwór wody morskiej czy r-r NaCl
Wśród pacjentów często krąży mit mówiący o tym, że roztwór chlorku sodu i roztwór wody morskiej to dokładnie jeden i ten sam preparat. Nic bardziej mylnego! Roztwory wody morskiej ze względu na obecność w nich sporej liczby jonów różnych pierwiastków są skuteczniejsze w odbudowie błony śluzowej wyścielającej drogi oddechowe w stosunku do roztworu chlorku sodu. Pierwiastkami, które znajdują się w roztworze wody morskiej, są m.in.:
- jony magnezu: mają zdolność do hamowania uwalniania mediatorów stanu zapalnego, a także inhibicji apoptozy komórek;
- jony cynku: posiadają podobne zdolności jak jony magnezu, a także wykazują aktywność przeciwdrobnoustrojową;
- jony wapnia: poprzez oddziaływanie na receptory błonowe wpływają one na regulowanie częstości, a także synchronizacji ruchów rzęsek obecnych na nabłonku migawkowym wyścielającym drogi oddechowe;
- jony potasu: wspomagają regenerację komórek błony śluzowej dróg oddechowych;
- jony miedzi: wykazują działanie przeciwbakteryjne;
- jony manganu: wykazują działanie przeciwalergiczne;
Dodatkowo, w skład roztworów wody morskiej wchodzą wodorowęglany, które mają zdolność do zmniejszania lepkości śluzu, dzięki czemu jest on łatwiej usuwany przez rzęski wyścielające nabłonek migawkowy [2].
Izotoniczny czy hipertoniczny – który roztwór wody morskiej wybrać?
Preparaty wody morskiej są dostępne w dwóch wariantach w zależności od stężenia roztworu chlorku sodu, jaki posiadają w swoim składzie:
- izotoniczny: zawiera 0,9% NaCl, czyli jest izotoniczny wobec komórek człowieka, w związku z tym po jego aplikacji, nie zmieniają one swojej objętości. Z tego względu stosowanie izotonicznego roztworu wody morskiej jest zalecane przede wszystkim w celu nawilżenia śluzówki wyściełającej drogi oddechowe, a także do oczyszczenia jam nosa;
- hipertoniczny: zawiera roztwór NaCl o stężeniu większym niż 0,9%. Dzięki zjawisku osmozy na drodze dyfuzji wywołanej różnicą stężeń, ma on zdolność do odciągania nadmiaru wody z komórek, niwelując w ten sposób obrzęki powstałe w obrębie błony śluzowej górnych dróg oddechowych. Co więcej, hipertoniczne roztwory wody morskiej stymulują ruch rzęsek wyścielających nabłonek migawkowy poprzez aktywację prostaglandyn, neuropeptydu P, a także uwalniania do przestrzeni międzykomórkowej większych ilości wapnia. Ponadto, dzięki zdolności do rozrywania wiązań jonowych, roztwór chlorku sodu wykazuje działanie mukolityczne. Dzięki temu zostaje upłynniony śluz, a zalegająca wydzielina jest sprawniej usuwana [2,3].
Co bardzo istotne, w leczeniu domowym do nebulizacji zaleca się stosowanie hipertonicznych roztworów wody morskiej o stężeniu NaCl w zakresie 1,5-3,0%. Wszystko ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia działań niepożądanych przy zastosowaniu preparatów o wyższym stężeniu. Mowa tutaj o możliwości wystąpienia duszności, podrażnień, czy kaszlu. Niebezpiecznym skutkiem ubocznym zastosowania zbyt wysokiego stężenia roztworu NaCl jest zwiększone ryzyko wystąpienia skurczu oskrzeli u astmatyków [2].
Utrzymanie prawidłowych funkcji układu oddechowego pozwala na ograniczenie wystąpienia infekcji górnych dróg oddechowych. Możliwe to jest, m.in. poprzez zastosowanie roztworów wody morskiej, które można podawać drogą nebulizacji. Ta metoda aplikacji substancji leczniczych zapewnia dostarczanie preparatu zarówno do górnych jak i dolnych dróg oddechowych. U małych dzieci dobrze tolerowane są roztwory NaCl o stężeniu od 1,5% do 2,2% [7]. Pozwalają one na złagodzenie pierwszych objawów infekcji wirusowych przebiegających z niedrożnością nosa, kaszlem, czy zatkanymi zatokami. Bardzo ważny jest fakt, iż wiele preparatów zawierających roztwory wody morskiej można stosować już od 1. dnia życia.
ARTYKUŁ SPONSOROWANY
Treść opracowana na podstawie materiałów klienta.
Bibliografia:
- Trzebski A. Fizjologia oddychania w: Traczyk W. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wydawnictwo PZWL 2009, s. 649-651.
- Krajewska J. Preparaty OTC w pielęgnacji dróg oddechowych. Lek w Polsce, 2017; 27 (319): 18-27.
- Stasińska K, Tuszyńska A, Waniewska- Łęczycka M, Krzeski A. Skuteczność płukania jam nosa w terapii zapaleń zatok przynosowych, Magazyn Otolaryngologiczny; 2016; 12: 3-19.
- Karolewicz B, Pluta J, Haznar D. Nebulizacja jako metoda podawania leków, Terapia i Leki, 2009; 65 (4): 291-304.
- Strzałka W, Zagórska W. Zastosowanie nebulizacji izotonicznymi oraz hypertonicznymi roztworami chlorku sodu (NaCl) w leczeniu infekcji dróg oddechowych, Forum Pediatrii Praktycznej, 5-12.
- Emeryk A, Pirożyński M. Nebulizacja czym, jak, dla kogo, kiedy? Polski Konsensus Nebulizacyjny. Dostęp online: https://www.mp.pl/pulmonologia/artykuly-wytyczne/inne/88041,nebulizacja-czym-jak-dla-kogo-kiedy-polski-konsensus-nebulizacyjny
- Zastosowanie nebulizacji Izotonicznymi oraz hypertonicznymi roztworami chlorku sodu (NaCl) w leczeniu infekcji dróg oddechowych; lek. Weronika strzałka, dr n. Med. Wioletta zagórska, Biblioteka Pediatry, Forum Pediatrii Praktycznej; str. 8, 11