Jest to wynikiem częstego stosowania środków dezynfekcyjnych i mycia rąk oraz uszkodzeń mechanicznych powstałych wskutek długotrwałego noszenia maseczek [2,3]. Prowadzi to do osłabienia naturalnej bariery ochronnej skóry. Stąd, konieczne staje się jej zabezpieczenie przed nadmiernym wysuszeniem, a następnie podrażnieniem i uszkodzeniem [4]. Szczególnie narażeni na takie dolegliwości są pracownicy służby zdrowia. W dobie pandemii myją oni ręce ponad 10 razy na dobę, a tylko 22% z nich stosuje kremy ochronne [5].
Nie wszystkie emolienty działają tak samo.
Szczególnie warte uwagi są preparaty zawierające lipidy lamelarne, które od razu mogą być wbudowywane w uszkodzoną barierę lipidową warstwy rogowej i łączyć się z nią. Defekt bariery naskórkowej jest ważnym czynnikiem odpowiadającym za wywoływanie, zaostrzenie i podtrzymywanie zmian wypryskowych. Bardzo ważne jest stosowanie preparatów pomagających odtworzyć naturalną barierę skóry. Lipidy o strukturze lamelarnej (LLT) mają postać drobnych blaszek, identycznych do naturalnych ciałek lamelarnych. Po nałożeniu na skórę, mogą wbudować się do pasm lipidów w naskórku i przywrócić naturalną strukturę bariery naskórkowej. Dzięki temu, pacjent odczuwa długotrwałą ulgę w świądzie i zmniejsza zaczerwienienie skóry [6].
L.PL.MKT.06.2020.7668
Skóra jako jeden z najważniejszych narządów człowieka
Do najważniejszych funkcji skóry należy zaliczyć:
- oddzielenie wnętrza organizmu od środowiska zewnętrznego;
- zachowanie homeostazy;
- ochronę przed działaniem czynników zewnętrznych zapewniona przez prawidłowo funkcjonującą barierę naskórkową.
Jest to możliwe dzięki unikatowej budowie skóry, na którą składają się:
- tkanka podskórna;
- skóra właściwa;
- naskórek [7].
Komórki warstwy podstawnej naskórka, która bezpośrednio graniczy ze skórą właściwą, ulegają ciągłym podziałom. W efekcie, powstają keratynocyty przemieszczające się do najbardziej zewnętrznej warstwy naskórka – rogowej. W miarę, jak te komórki wędrują ku powierzchni skóry, stają się wypełnionymi keratyną obumarłymi komórkami naskórka, które nazywamy korneocytami. Między nimi, występują w sposób uporządkowany lipidy, przy czym to właśnie zharmonizowany sposób ich ułożenia gwarantuje skórze swoje właściwości ochronne. Lipidy te mają charakter amfifilowy (hydrofilowo-hydrofobowy), dzięki czemu tworzą one charakterystyczne warstwy (pasma). Takie ułożenie powoduje, że również warstwy hydrofilowe zostają ułożone w analogiczny, uporządkowany sposób. Zależność tę zobrazowano na rycinie poniżej. W ten sposób wyglądają właśnie uporządkowane struktury lipidowe w skórze, zwane lipidami lamelarnymi, między którymi występują warstwy hydrofilowe, w których gromadzi się woda. Dzięki takiej strukturze, warstwa rogowa stanowi szczelną barierę, która oddziela organizm przed oddziaływaniem czynników zewnętrznych [3]. Warto jednak dodać, że nie wszystkie lipidy, które aplikujemy na skórę, mają strukturę lamelarną, o czym należy pamiętać przy wyborze preparatu.
L.PL.MKT.06.2020.7668
L.PL.MKT.06.2020.7668
Dezynfekcja skóry a jej bariera ochronna
Częste mycie rąk sprawia, że usunięte zostają substancje lipidowe obecne w warstwie rogowej naskórka. Dezynfekowanie skóry kilka razy dziennie prowadzi do jej nadmiernego wysuszenia. Wszystko to sprawia, że do tej pory prawidłowo funkcjonująca bariera ochronna skóry, przestaje spełniać swoje zadania. Po jednorazowym uszkodzeniu warstwy rogowej, skóra regeneruje się bardzo szybko i odbudowuje lipidowe struktury lamelarne [8]. Jednak, jeśli czynnik uszkadzający działa na skórę przez dłuższy czas, to niestety jej odbudowa jest znacznie utrudniona. Z takim problemem mierzymy się właśnie w czasach pandemii [2,8], co możemy często zaobserwować w postaci pogorszenia się kondycji skóry dłoni.
Co więcej, zmiany w strukturze warstwy rogowej naskórka i uszkodzenie błony komórkowej keratynocytów, prowadzą do uwolnienia mediatorów reakcji zapalnej, zwiększonej aktywności proteaz naskórkowych, a także pobudzenia receptorów PAR-2 [9]. Objawia się to jako zaczerwienienie i pieczenie [8]. Ponadto, środki myjące bądź dezynfekujące powodują zazwyczaj wzrost pH skóry, co również jest zjawiskiem niekorzystnym [8,9]. Skutkuje to naruszeniem lipidowego płaszcza ochronnego, zmianami w obrębie składu mikrobioty naskórka, a także wzrostem aktywności enzymów proteolitycznych w górnej warstwie naskórka. Ta ostatnia kwestia przyczynia się do szybszego rozpadu keratynocytów, a tym samym postępującego wysuszenia skóry przez zaburzenie lipidowych struktur lamelarnych [8].
U osób nadużywających środków dezynfekcyjnych, a także narażonych na mechaniczne uszkodzenia skóry (np. poprzez długotrwałe noszenie maseczek) wzrasta ryzyko wystąpienia:
- podrażnienia i zaczerwienienia skóry;
- problemów ze skuteczną regeneracją naskórka;
- reakcji alergicznych [2,8].
Nie bez znaczenia na stan skóry pozostaje także stosowanie rękawic ochronnych. Ich długotrwałe noszenie powoduje znaczne ograniczenie przeznaskórkowej utraty wody (ang. Transepidermal Water Loss, TEWL) i gromadzenie jej w warstwie rogowej. Jednak, gdy rękawiczki zostaną zdjęte, przeznaskórkowa utrata wody gwałtownie wzrasta, prowadząc tym samym do nadmiernego wysuszenia skóry dłoni [10].
Odbudowa uszkodzonego naskórka
W celu zapobiegania wystąpienia wszystkich tych przykrych objawów, konieczne staje się stosowanie środków pielęgnacyjnych o właściwościach nawilżających oraz natłuszczających, których zadaniem jest przywrócenie właściwej struktury lamelarnych warstw lipidowych w warstwie rogowej naskórka [2,8]. Przykładem tego typu preparatu jest wyrób medyczny Bepanthen Sensiderm Krem.
Do najnowocześniejszych preparatów dostępnych na rynku farmaceutycznym, które spełniają powyższe założenia, należą środki zawierające fizjologiczne lipidy. Charakteryzują się one lekką konsystencją. Dzięki temu, że pozostają one w układzie lamelarnym, ich aplikacja nie daje uczucia tłustej skóry. Ich stałe stosowanie wiąże się z następującymi korzyściami:
- wzrostem hydratacji warstwy rogowej naskórka;
- spadkiem przeznaskórkowej utraty wody;
- ogólną poprawą kondycji i wyglądu skóry [2].
Głównymi składnikami tych preparatów, które pełnią funkcje fizjologicznych lipidów, są przede wszystkim: ceramidy, fosfolipidy (m.in. lecytyna), nienasycone kwasy tłuszczowe, skwalen [9]. Tego typu składem charakteryzuje się m.in. wyrób medyczny Bepanthen Sensiderm Krem.
Bez wątpienia, częste mycie rąk, ich dezynfekcja, a także noszenie maseczek i rękawic ochronnych w trakcie pandemii COVID-19 jest konieczne. Jednak, ze względu na to, że te działania prewencyjne niosą ze sobą wysokie ryzyko wystąpienia podrażnień skóry, należy odpowiednio wcześnie wdrożyć właściwe działania profilaktyczne. Jednym z ważniejszych jest stosowanie preparatów nawilżających, mających zdolność do odbudowywania lipidowych warstw lamelarnych w warstwie rogowej naskórka, aby zapobiegać dalszym zniszczeniom skóry. Właściwa struktura lipidów w skórze jest niezwykle ważna w kwestii utrzymania odpowiednio nawilżonej skóry i utrzymania funkcji ochronnych tej istotnej bariery w naszym codziennym życiu.
mgr farm. Maciej Birecki
LMR-CH-20210518-47
Bibliografia:
- Wawrzyniak A, Kuczborska K, Lipińska- Opałka A, Będzichowska A, Kalicki B. Koronawirus 2019-n-CoV- transmisja zakażenia, objawy, leczenie, Pediatr Med Rodz 2019; 15 (4): 1-5.
- Prociewicz K, Zioła A, Zbiciak- Nylec M, Paździora P, Wcisło- Dziadecka D. Wpływ środków dezynfekcyjnych na stan skóry rąk, Kosmetologia Estetyczna 2017; 3 (6): 249-253.
- Cieślik- Boczula K, Jaszczyszyn A, Gąsiorowski K, Świątek P, Malinka W. Rola lamelarnych warstw lipidowych w procesie przenikania substancji przez skórę, Kosmetologia estetyczna 2013; 1 (2): 19-22.
- Kowalski M i wsp. Stanowisko grupy ekspertów Polskiego Towarzystwa Alergicznego w sprawie postępowania u chorych na astmę i choroby alergiczne w okresie pandemii SARS-CoV-2, Alergia Astma Immunologia 2020; 25 (2): 36-47.
- Darlenski R. i wsp.., COVID-19 pandemic and the skin: what should dermatologists know? Clinics in Dermatology 2020.
- Forster T.(Ed). (2001). Cosmetic Lipids and the Skin Barrier (1st ed.) CRC Press.
- Czerwonka W, Puchalska D, Lipińska M, Habrat A. Mechanizmy i metody przenikania substancji czynnych przez barierę lipidową skóry, Kosmetologia Estetyczna 2018; 6 (7): 667-670.
- Balwierz R, Respondek K, Sarecka- Hujar B, Klama- Baryła A, Kurek- Górecka A, Dzierżewicz Z. Środki dezynfekcyjne i ich wpływ na stan skóry, Kosmetologia Estetyczna 2018; 2 (7): 217-224.
- Welz- Kubiak K, Reich A. Znaczenie emolientów w codziennej pielęgnacji skóry, Forum Dermatologiczne 2016; 2 (1): 20-23.
- Piotrowska A, Czerwińska- Ledwig O, Kotarba P. Wybrane cechy skóry dłoni diagnostów laboratoryjnych, Medycyna Pracy 2020; 71 (6): 725- 734.