Czy wiecie, dlaczego najpopularniejsza na świecie witamina jest nazywana kwasem askorbinowym? Swoją nazwę zawdzięcza szkorbutowi (łac. scorbutus) – chorobie, w której zapobieganiu była ona pierwotnie stosowania (przeciwko szkorbutowi, łac. ascorbutus). Po raz pierwszy choroba ta została opisana 1500 lat p.n.e. przez Egipcjan, a w średniowieczu w czasach wielkich odkryć geograficznych rozpoczęto opisywanie jej objawów. Dopiero w 1753 r. Szkot, James Lind wykazał, że spożywanie dużej ilości cytrusów przez marynarzy skutecznie zapobiega pojawianiu się szkorbutu. Wcześniej, gdy ich dieta była uboga w warzywa i owoce, choroba ta dotykała ich nader często [1, 2].
Tego, że to właśnie witamina C zapobiega powstawaniu szkorbutu dowiedziono dopiero w latach 30. XX w. W 1928 r. Albert Szent-Gyorgyi wyodrębnił z papryki kwas heksauronowy, który jak się okazało 4 lata później miał identyczną strukturę jak wyizolowana z soku z cytryny przez Charlesa Kinga, witamina C, która została zidentyfikowana jako substancja antyszkorbutowa [3, 4].
FUNKCJE WITAMINY C W LUDZKIM ORGANIZMIE
Jak dowiedziono, kwas askorbinowy jest niezbędny do funkcjonowania ludzkiego organizmu. Bierze on udział w syntezie kolagenu, co wiąże się bezpośrednio z jego rolą w przyspieszaniu gojenia się ran, a także w utrzymaniu zdrowych dziąseł i zapobieganiu wystąpienia szkorbutu. Ponadto witamina C wykazuje właściwości antyoksydacyjne, stąd znajduje zastosowanie w uszczelnianiu naczyń krwionośnych. Co więcej, jest niezbędna do syntezy hormonów, neuroprzekaźników, a także zwiększa przyswajanie przez ludzki organizm żelaza i wapnia [5, 6]. Witamina C ma również wpływ na stężenie glukozy we krwi. Wskazano, że obniża ona jej stężenie na czczo u chorych na cukrzycę, a także w stanach hiperglikemii [6].
Przez lata stosowanie witaminy C wiązano z leczeniem przeziębienia oraz grypy. Ponadto wiedza przekazywana z pokolenia na pokolenia mówi o tym, że jest ona substancją, która wzmacnia odporność i zapobiega powstawaniu wszelkich infekcji. Przekonanie w naszym społeczeństwie o związku pomiędzy spożywaniem posiłków zawierających duże ilości witaminy C a wzmocnieniem układu odpornościowego i leczeniem objawów przeziębienia jest niezwykle silne. Czy rzeczywiście im więcej witaminy C dostarczymy do naszego organizmu, tym szybciej zwalczymy wszelkie infekcje?
KWAS ASKORBINOWY A WYSTĄPIENIE PRZEZIĘBIENIA
Przeziębienie to powszechna nazwa łagodnych infekcji górnych dróg oddechowych, które dotykają każdego człowieka nawet kilka razy w roku. Do głównych jego objawów należą katar, kaszel, ból gardła, a także gorączka. Za ich zwalczanie odpowiada przede wszystkim nasz układ odpornościowy. Jego prawidłowe funkcjonowanie zapewnia skrócenie czasu wystąpienia tych objawów, a także zmniejszenie ich nasilenia. Ponadto im silniejszy jest układ odpornościowy człowieka, tym rzadziej pojawiają się objawy przeziębienia [7].
Czy witamina C ma wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Wykazano bowiem (na grupie ponad 11 tysięcy osób), że regularne przyjmowanie 200 mg witaminy C nie wpłynęło znacząco na skrócenie czasu trwania przeziębienia. Był on zmniejszony u zaledwie 8% dorosłych oraz u 13% dzieci. Jednak należy zaznaczyć, że udowodniono znaczące zmniejszenie nasilenia objawów przeziębienia u osób, które regularnie, profilaktycznie stosowały kwas askorbinowy. Jednocześnie prowadzone były badania u osób, które wykazywały wysoką aktywność fizyczną. Byli to biegacze, narciarze, a także osoby uprawiające sport zawodowo. U nich, przy podawaniu witaminy C w dziennej dawce 200 mg, wykazano zmniejszenie ryzyka pojawienia się objawów infekcji górnych dróg oddechowych o nawet 50%. Co więcej, skróceniu uległ u nich także czas trwania przeziębienia [7, 8]. Zmniejszenie czasu trwania infekcji, a także ryzyka jej powstania wykazano również u osób narażonych na ciągły stres, kobiet w ciąży i karmiących piersią, a także tych mających zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego oraz palących papierosy [6, 9].
ZAPOTRZEBOWANIE ORGANIZMU LUDZKIEGO NA WITAMINĘ C
Dobowe zapotrzebowanie na witaminę C jest uzależnione od wielu czynników, do których należy zaliczyć przede wszystkim wiek, płeć, a także stan chorobowy i fizjologiczny człowieka. Określa się je minimalnie na 1 mg/kg masy ciała u dorosłego człowieka, a na 2 mg/kg masy ciała u dzieci i niemowląt. Zapotrzebowanie to wzrasta u kobiet w ciąży, karmiących piersią, a także osób zmagających się z przewlekłym stresem, chorobami przewlekłymi (m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca) i palących papierosy [10, 11].
ŹRÓDŁA WITAMINY C
Źródłem witaminy C są głównie owoce i warzywa. Jej zawartość w nich może się jednak różnić w zależności od ich gatunku, miejsca hodowli, a także sposobu przyrządzania złożonych z nich potraw. Najwięcej witaminy C można znaleźć w papryce, brokułach, brukselce, owocach dzikiej róży, czarnej porzeczce, truskawkach, czy w owocach głogu. Mniej kwasu askorbinowego od wyżej wymienionych znajduje się w cytrusach, czyli pomarańczach, cytrynach, czy grejpfrutach [1, 11]. W tabeli 1 znajdują się ilości danego produktu, które należy spożyć w ciągu doby, aby dostarczyć do organizmu 500 mg witaminy C.
| Produkt | Ilość produktu, która zawiera 500 mg witaminy C |
| owoc dzikiej róży | 100 g |
| owoce czarnej porzeczki | 375 g |
| papryka | 400 g |
| brukselka | 500 g |
| brokuły | 500 g |
| owoce głogu | 400 g |
| truskawki | 750 g |
| cytryny | 1000 g |
| pomarańcze | 1250 g |
| grejpfruty | 1500 g |
Rysunek 1. Opracowanie własne autora na podstawie [1, 11]
Ilości zawarte w powyższej tabeli mogą się zwiększać, jeśli do przygotowania potraw z ich udziałem wykorzystano jeden z procesów technologicznych. Podgrzewanie, rozmrażanie czy gotowanie mogą znacznie zmniejszać zawartość witaminy C w poszczególnych produktach [12]. Z tych wszystkich względów zasadne wydaje się być stosowanie preparatów farmaceutycznych zawierających w swoim składzie określoną dawkę kwasu askorbinowego.
CZY ILOŚĆ IDZIE W PARZE Z JAKOŚCIĄ?
Utarte przekonania społeczeństwa mówią o tym, że „im więcej tym lepiej”. Czy tak jest z witaminą C? W latach 70. XX wieku Linus Pauling prowadził badania nad właściwościami biologicznymi kwasu askorbinowego. Jego zdaniem, podawane przez Agencję Żywności i Leków ilości minimalnego spożycia witaminy C na dobę pozwalają jedynie na sprawne, lecz nieoptymalne funkcjonowanie ludzkiego organizmu. W związku z tym zalecał spożywanie znacznie wyższych dawek kwasu askorbinowego, które dochodziły nawet kilku gramów dziennie [13].
Dzisiaj już wiemy, że przyjmowanie dużych ilości witaminy C (powyżej 2 g/ dobę) może skutkować pojawieniem się zaburzeń ze strony układu pokarmowego, a także zwiększonym ryzykiem powstawania kamieni nerkowych [14]. Ponadto wykazano, że wraz ze zwiększoną jednorazową podażą witaminy C ulega zmniejszeniu jej wchłanianie z przewodu pokarmowego. Z dawki 100 mg wchłanianiu ulega ok. 95%, z 200 mg już tylko 80%, a z dawki 3000 mg zaledwie ok. 30% kwasu askorbinowego. Spadek wchłaniania witaminy C wraz ze wzrostem jednorazowej dawki obrazuje poniższy wykres.
Jednym z rozwiązań umożliwiających podanie większej dawki witaminy C w ciągu doby (500–1000 mg) jest wykorzystanie preparatów farmaceutycznych o przedłużonym uwalnianiu. Stopniowe, uwalnianie kwasu askorbinowego w ciągu ok. 12 godzin powoduje, że jest ona wchłaniania z przewodu pokarmowego w ok. 95%.
Witamina C bez wątpienia ma wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. U osób, które profilaktycznie, regularnie ją przyjmują i nie wykazują zwiększonego na nią zapotrzebowania, stosowanie dodatkowych jej dawek nie skróci czasu trwania przeziębienia, ani nie zmniejszy nasilenia jego objawów. Zupełnie odwrotnie jest jednak u osób, które wykazują jej niedobór wynikający ze stylu życia (stres, aktywność fizyczna, przewlekłe choroby). U nich wskazane jest podawanie większych dawek witaminy C, zwłaszcza w okresie zwiększonego ryzyka zachorowania na infekcje górnych dróg oddechowych. W celu zapewnienia dostarczania odpowiedniej dobowej dawki kwasu askorbinowego, warto zastanowić się nad stosowaniem preparatów farmaceutycznych o przedłużonym uwalnianiu, które go zawierają.
mgr farm. Maciej Birecki
ARTYKUŁ SPONSOROWANY
Literatura:
- Szczypka M, Gajewska J. ABC witamin i minerałów, Warszawa, Egros 2000: 38-42.
- Maćkowiak K, Torliński L. Współczesne poglądy na rolę witaminy C w fizjologii i patologii człowieka, Now Lek, 2007, 76: 349-56.
- Moszczyński P, Pyć R, Biochemia witamin: witaminy lipofilne i kwas askorbinowy, cz. II, Warszawa PWN, 1999, 112-36.
- Nowak R. Natura- niedocenione źródło kwasu askorbinowego, Post Fitoter, 2004, 1:14-18
- Sroka Z, Gamian A, Cisowski W, Niskocząsteczkowe związki przeciwutleniające pochodzenia naturalnego, Pos Hig Med. Dośw, 2005, 59:34-41.
- Jarosz M, Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
- Rondanelli M, Miccono A i wsp. Self- care for Common Colds: The Pivotal Role of Vitamin D, Vitamin C, zimc and Echinacea in Three Main Immune Interactive Clusters (Physical Barriers, Innate and Adaptive Immunity) Involved during an Episode of Common Colds- Practical Advice on Dosages and on the Time to Take These Nutrients/Botanicals in order to Prevent or Treat Common Colds, Evid Base Complement Alternat Med, 2018, 4: 29.
- Douglas R, i wsp. Vitamin C for preventing and treating the common cold, Cochrane Database Syst Rev, 2007, 18:93.
- Sorice A, i wsp. Ascorbic acid: its role in immune system and chronic infllammation diseases. Mini reviews in medicinal chemistry, 2014, 14: 444-52.
- Kleszczewska E, Burarczyk P i wsp. Porównanie poziomu kwasu askorbowego u palaczy chorujących na cukrzycę typu II oczekujących na operację pomostowania tętnic wieńcowych z poziomami kwasu askorbowego w okresie pooperacyjnym i rekonwalescencji, Prz Lek. 2006, 63: 974-978.
- Gawęcki J. Żywienie człowieka w: Podstawy nauki o żywieniu, Warszawa PWN, 2010: 271-76.
- Burdurlu H, Koca N, Karadeniz F, Degradation of vitamin C in citrus juice concentrates during storage, J Food Eng, 2006, 74: 211-16.
- Pauling L. Are recommended daily allowances for vitamin C adequate? Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 1974, 71.
- Janda K, Kasprzak M, Wolska J. Witamina C- budowa, właściwości, funkcje i występowanie, Pom J Life Sci, 2015, 61 (4): 419-25.
Rutinoscorbin Witamina C Forte. 500 mg, kapsułki o przedłużonym uwalnianiu, twarde. Jedna kapsułka zawiera 500 mg kwasu askorbowego (Acidum ascorbicum). Wskazania do stosowania. Kapsułki Rutinoscorbin Witamina C Forte stosuje się: w zapobieganiu i leczeniu stanów niedoboru witaminy C; (niedobory witaminy C mogą wystąpić podczas ciąży i laktacji, u palących, u ludzi w podeszłym wieku, w stanach stresu, podczas stosowania niektórych rodzajów diet, np. diety eliminacyjnej, u osób regularnie spożywających alkohol); w celu utrzymania odporności na infekcje oraz zmniejszania dolegliwości związanych z przeziębieniem i skrócenia czasu trwania choroby, w leczeniu i profilaktyce paradontozy, próchnicy, zapalenia dziąseł, szkorbutu; pomocniczo: w stanach obniżonej odporności organizmu, w leczeniu niedokrwistości, aby przyspieszyć proces gojenia i bliznowacenia ran. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą, kamica szczawianowa i choroby związane z zaburzeniami gospodarki żelaza (talasemia, hemochromatoza, niedokrwistość syderoblastyczna) lub inne choroby mające wpływ na obciążenie żelazem. Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Consumer Healthcare Sp. z o.o. v.VI.2018.
PM-PL-RSN-20-00006