Czy wiesz, jak powszechna dziś dysbioza negatywnie odbija się na funkcjonowaniu całego organizmu?

MIKROBIOTA, EUBIOZA, DYSBIOZA – CO OZNACZAJĄ TE NAZWY?

Mikrobiotą określa się całkowity zespół mikroorganizmów zasiedlających przewód pokarmowy [2]. Zalicza się do nich m.in.: bakterie, grzyby, wirusy czy eukariota. Analizując skład mikrobioty, najliczniejszą grupę wśród jej składowych tworzą jednak bakterie, których masa w samym tylko układzie trawiennym wynosi między 1,5 a 2kg! [3].

Głównymi przedstawicielami mikrobioty są bakterie z rodzaju:

• Bacteroidetes
• Firmicutes
• Proteobacteria
• Actinobacteria
• Fusobacetria [2,4].

Oprócz wymienionych powyżej w przewodzie pokarmowym znaleźć można bakterie niebędące naturalnymi elementami układu pokarmowego, tzw. bakterie chorobotwórcze (czyli niekomensalne) [2,5]. Stan, w którym zaburzeniu ulega równowaga w składzie jakościowym i ilościowym mikrobioty (za sprawą właśnie bakterii chorobotwórczych), nazywany jest dysbiozą [2,3,5,6]. Jego przeciwieństwem zaś, wskazującym na prawidłową strukturę bakteryjną jest stan eubiozy, który korzystnie oddziałuje na homeostazę całego organizmu [3].

JAK EUBIOZA WPŁYWA NA STAN CAŁEGO ORGANIZMU?

Mikrobiota jelitowa odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu przede wszystkim przewodu pokarmowego, ale i nie tylko. Do podstawowych jej funkcji należy [2,4,5]:

Rola troficzna	Rola metaboliczna	Rola immunologiczna
Mikrobiota pełni funkcję ochronną w stosunku do enterocytów i produkuje substraty do przemian energetycznych, zachodzących w ich wnętrzu (wytwarzany przez bakterie maślan dostarcza 70% energii niezbędnej dla komórek jelit)	Mikrobiota rozkłada niestrawione resztki pokarmowe oraz wytwarza hydrolazy, odpowiedzialne za trawienie tłuszczy	Mikrobiota wraz z komórkami nabłonka jelit i jelitowym układem immunologicznym (GALT) tworzy barierę jelitową, chroniącą przed patogenami

Bakterie jelitowe dodatkowo:

• Wytwarzają witaminy z grupy B i witaminę K
• Produkują aminokwasy (np. kwas glutaminowy – prekursor GABA)
• Zwiększają przyswajanie składników mineralnych z pożywienia
• Regulują motorykę jelit
• Rozkładają toksyny i kancerogeny [2,8].

Bezsprzecznie jednak jedną z najważniejszych funkcji mikrobioty jest wpływ na odpowiedź immunologiczną, nie tylko tą lokalną, ale i ogólnoustrojową [6].

 

WPŁYW MIKROBIOTY JELITOWEJ NA ODPORNOŚĆ

Aż 70% limfocytów w organizmie związanych jest z GALT, czyli jelitowym układem limfatycznym [3]. GALT, wraz z mikrobiotą jelitową i komórkami nabłonka jelit tworzy barierę jelitową. Właściwa struktura mikrobioty odgrywa zatem kluczową rolę w integralności tej struktury.

Udział w odporności organizmu mikrobioty jelitowej wynika z faktu, iż:

• Bakterie komensalne konkurują z chorobotwórczymi o miejsce wiązania na powierzchni jelit, uniemożliwiając im adhezję do enterocytów
• Mikrobiota (m.in., Bacteroides) wytwarza kwas octowy, który przenika do krwi i reguluje aktywność komórek immunologicznych
• Obecność mikrobioty pobudza różnicowanie limfocytów T w kierunku Th1 i zwiększa syntezę przeciwciał IgA, zarówno w obrębie jelit, jak i w innych narządach [1,2,6,7].

Nietrudno na tej podstawie wysnuć wniosek, że zaburzenia w składzie mikrobioty wiążą się z zaburzeniami odporności [7].

A CZYM MOŻE BYĆ SPOWODOWANA TA DYSBIOZA?

Pojęcie dysbiozy jest dziś dość powszechnie używane w kontekście harmonii całego organizmu. Zaburzenia mikroflory jelitowej uwarunkowane są wszak różnorodnymi czynnikami, wśród których wymienia się:

• Niewłaściwą dietę (ubogą w błonnik, a bogatą w węglowodany, alkohol)
• Nadmierne stosowanie antybiotyków (które oprócz niwelowania patogenów zaburzają także strukturę bakterii komensalnych)
• Nadużywanie inhibitorów pompy protonowej
• Zbyt częste zażywanie leków z grupy NLPZ (m.in. ASA i ibuprofenu) – ukierunkowują one mikroflorę na rozwój bakterii Gram (-), które z kolei wytwarzają endotoksyny, wywołujące stan zapalny
• Przewlekły stres – powodujący pobudzenie układu autoimmunologicznego, co wiąże się ze zmniejszeniem wydzielania kwasu solnego w żołądku, a tu umożliwia większej grupie bakterii chorobotwórczych przedostanie się do dalszych odcinków przewodu pokarmowego
• Przebyte zakażenia układu pokarmowego
• Występowanie chorób jelit [2,7].

Jak zatem widać grono czynników ryzyka wystąpienia dysbiozy jest dość liczne. Co można więc zrobić, aby zminimalizować ryzyko pojawienia się zaburzeń w składzie mikrobioty?

ZBAWIENNA PROBIOZA?

Probioza, czyli inaczej podawanie probiotyków to obecnie najbardziej popularna metoda korygowania składu mikrobioty jelitowej [9]. Zgodnie z definicją WHO probiotyki to ściśle określone żywe bakterie, które podane w odpowiednich ilościach wywołują korzystny efekt na organizm = przywracają stan eubiozy [4,9]. Probiotyki:

• Zajmują receptory dla patogenów
• Wytwarzają substancje p/drobnoustrojowe
• Konkurują z nimi o składniki pokarmowe
• Utrzymują ciągłość błony jelitowej
• Stymulują układ immunologiczny do odpowiedzi na obecność patogenów [9].

Probioza znajduje obecnie zastosowanie m.in.:

1. W biegunkach (m.in. w biegunce podróżnych, poantybiotykowej).
   Tutaj sprawdzone właściwości mają szczepy Lactobacillus i Bifidobacterium. Niemniej jednak najlepsze efekty w kontekście biegunki podróżnych obserwuje się po zastosowaniu Saccharomyces boluardii [9].
   Ryzyko wystąpienia chociażby biegunki poantybiotykowej po zastosowaniu tych szczepów spada o blisko 42-56% [3].
2. W modulowaniu odporności.
   W tym kontekście sprawdzone właściwości ma chociażby szczep Bacillus clousii. Przyjmowanie go stymuluje wzrost odporności poprzez wpływ na limfocyty Th1. Bacillus clousii stymuluje również produkcję IgA i IL-10 [10].
3. W regulowaniu procesów trawienia i motoryki jelit.
   Bakterie jelitowe odpowiadają za rozkład niestrawionych resztek i tłuszczy. Drobnoustroje z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus wytwarzają m.in. kwas mlekowy, który zakwasza pH i zapobiega wzrostowi bakterii patogennych [3]. To z kolei pozwala na zachowanie równowagi w składzie mikrobioty i utrzymanie prawidłowości procesów w obrębie jelit (m.in. właśnie trawiennych).

Możliwością zoptymalizowania procesów probiozy jest dodatek do odpowiednich szczepów dodatkowych substancji, które wspomogą pozytywny efekt końcowy. W kontekście wyszczególnionych powyżej zastosowań probiotyków mogą to być m.in.:

• Selen i cynk – które aktywują komórki układu odpornościowego [11,12]. Ich niedobór powoduje spadek aktywności tkanki limfatycznej i tym samym limfocytów T.
• Wapń – który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania enzymów trawiennych (m.in. proteaz i kolagenaz) [13]
• Witaminy z grupy B (B₆, B₁₂), witamina A, witamina D [14,15].
  Te pierwsze wpływają na redukcję zmęczenia, co może mieć pozytywny wpływ na stan chorego w przebiegu biegunki, zwłaszcza biegunki podróżnych. Witamina A i D z kolei zwiększają odporność na zakażenia i stymulują funkcjonalność limfocytów T – co przyczynia się redukcji ryzyka wystąpienia ostrej biegunki infekcyjnej.

Poza wpływem na wymienione wcześniej mechanizmy stan mikrobioty jest obecnie łączony z wieloma innymi funkcjami organizmu. Badania nad rolą mikrobioty dotyczą chociażby jej wpływu na cukrzycę, otyłość, chorobę Parkinsona, chorobę Alzheimera, NAFLD, alergię czy też skuteczność terapeutyczną leków [16,17,18]. Udowodniono, że:

• Dysbioza nasila objawy choroby Parkinsona
• Dysbioza może inicjować stan zapalny w mózgowiu, a ten jest promotorem choroby Alzheimera
• Dysbioza zmniejsza skuteczność niektórych leków, np. rosuwastatyny
• Zaburzenia mikrobioty zwiększają przepuszczalność nabłonka, co wiąże się z przedostawaniem się endotoksyn do krążenia, inicjacją rozległego stanu zapalnego i rozwojem otyłości – pierwszego kroku do wystąpienia NAFLD [17].

Widać zatem, że dbanie o prawidłowy stan mikrobioty jelitowej to dbanie o zdrowie całego organizmu. Pamiętajmy o tym!

mgr farm. Mateusz Jabłoński

 

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

Literatura:

1. Wpływ naturalnej flory jelitowej na odpowiedź immunologiczną, Anna Strzępa, Marian Szczepanik, Postepy Hig Med. Dosw (online), 2013; 67: 908-920
2. Mikrobiota jelitowa i składniki pokarmowe jako determinanty funkcji układu nerwowego. Część I. Mikrobiota przewodu pokarmowego, Karolina Skonieczna-Żydecka, Igor Łoniewski, Dominika Maciejewska, Wojciech Marlicz, Aktualności Neurologiczne 2017, 17(4), p. 181-188
3. Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka – implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Mirosława Gałęcka, Anna M. Basińska, Anna Bartnicka, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 2, 50-59
4. Mikrobiota jelitowa jako potencjalna przyczyna zaburzeń funkcjonowania emocjonalnego człowieka, Karolina Skonieczna-Żydecka, Igor Łoniewski, Wojciech Marlicz, Beata Karakiewicz, Med. Dośw. Mikrobiol., 2017, 69: 163-176
5. Jelito jako najważniejszy organ immunologiczny człowieka. Znaczenie bariery jelitowej, Mirosława Gałęcka, Anna Bartnicka, Michał Michalik, Alfred Samet, Tomasz Wysocki, Andrzej Marszałek, Instytut Mikroekologii, Poznań
6. Rola probiotyków w profilaktyce i leczeniu chorób alergicznych, Adriana Róży, Paulina Jaguś, Joanna Chorostowska-Wynimko, Pneumonol. ALergol. Pol. 2012; 80, 1: 65-76
7. Problemy nauk medycznych i nauk o zdrowiu, tom 1, praca zbiorowa pod redakcją Klaudii Pujer, Wydawnictwo Exante, Wrocław 2017
8. Mikroflora przewodu pokarmowego i jej rola w patogenezie cukrzycy typu 2, Karolina Majewska, Iwona Smolarek, Anna Jabłecka, Farmacja Współczesna 2017; 10: 158-162
9. Probiotyki jako alternatywne rozwiązanie i wsparcie terapii tradycyjnych, Wojciech Cichy, Mirosława Gałęcka, Patrycja Szachta, Zakażenia 6/2010
10. Efficacy of Bacillus clausii spores in the prevention of recurrent respiratory infections in children: a pilot study, Gian Luigi Marseglia, Mariangela Tosca, Ignazio Cirillo, Amelia Licari, Maddalena Leone, Alessia Marseglia, Anna Maria Castellazzi, Giorgio Ciprandi, Therapeutic and Clinical Risk Management 2007; 3(1): 13-17
11. Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka, Izabela Mońka, Danuta Wiechuła, Ann. Acad. Med. Siles (online) 2017; 71: 314-325
12. Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci, Anna Kościej, Urszula Skotnicka-Graca, Iwona Ozga, Probl Hig Epidemiol. 2017, 98(2): 110-117
13. Calcium: A crucial potentiator for efficient enzyme digestion of the human pancreas, Torsten Eich, Magnus Stahle, Bengt Gustafsson, Rune Horneland, Marko Lempinen, Torbjorn Lundgren, Ehab Rafael, Gunnar Tufveson, Bengt von Zur-Muhlen, Johan Olerud, Hanne Scholz, Olle Korsgren, Cell Transplantation 2018, Vol 27(7): 1031-1038
14. Witaminy prawda i mity, Instytut Biotechnologii Wydziału Przyrodniczo-Technicznego Uniwersytetu Opolskiego
15. Immunomodulacyjne działanie witaminy D, Marta Myszka, Marian Klinger, Postepy Hig Med. Dosw (online), 2014; 68: 865-878
16. Przeszczepienie mikrobioty jelitowej – metoda leczenia nawracających zakażeń o etiologii Clostridium difficile i innych chorób, Klaudia Juszczuk, Katarzyna Grudlewska, Agnieszka Mikucka, Eugenia Gospodarek-Komkowska, Postepy Hig Med. Dosw (online), 2017; 71: 220-226
17. Transplantacja mikroflory jelitowej w leczeniu otyłości i zaburzeń metabolicznych – metoda nadal ryzykowna i niepotwierdzona wynikami badań klinicznych, Lucyna Ostrowska, Wojciech Marlicz, Igor Łoniewski, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2013, tom 4, nr 4, 161-169
18. The influence of the intestinal microflora to the efficacy of Rosuvastatin, Lijun Wang, Yang Wang, Hongwei Wang, Xue Zhou, Xianjing Wei, Zezhou Xie, Zhipeng Zhang, Keke Wang, Jianjun Mu, Lipids in Health and Disease, 2018, 17:151