OPIS PRZYPADKU
Pan Konrad to tata 5-letniej Julii. Odbierając dziecko z przedszkola pan Konrad usłyszał od opiekunki, że u kilku dzieci w grupie rodzice zgłosili obecność owsików. Z tego powodu wskazane jest przeprowadzenie leczenia u pozostałych dzieci. Pacjent wygląda na mocno zaniepokojonego zaistniałą sytuacją, gdyż nigdy do tej pory nie miał styczności z chorobami pasożytniczymi. Prosi się zatem o pomoc w tej mocno go krępującej sprawie.
OWSIKI TO PASOŻYTY JELITA GRUBEGO
Owsik ludzki (Enterobius vermicularis) należy do grupy nicieni, o nitkowatym wyglądzie i biało-beżowym kolorze ciała [2,3,4]. Owsiki są pasożytami jelita grubego, zasiedlając przede wszystkim jelito ślepe [2]. Dorosłe samce osiągają długość 2-5mm, zaś samice są zdecydowanie większe i potrafią mierzyć 8-13mm [2]. Organizm człowieka jest jedynym znanym gospodarzem tych pasożytów. Cykl życiowy owsików trwa od 2 do 6 tygodni – jest to czas od momentu połknięcia jaj pasożyta do złożenia kolejnych jaj przez samicę w okolicach odbytu [3,4]. Ta ostatnia faza odbywa się zwykle w nocy. Ciężarna samica przedostaje się przez odbyt i w jego obrębie (oraz w obrębie krocza) składa nawet 10.000 jaj [2,3,4]. Te z kolei stanowią czynnik infekcyjny dla kolejnych zakażeń.
W JAKI SPOSÓB DOCHODZI DO ZAKAŻENIA?
Przyczyną rozwoju infekcji jest dostanie się jaj owsików do przewodu pokarmowego człowieka [2,3,4,5]. Może się to odbyć m.in. na drodze samozakażenia (osoba dotknięta owsicą poprzez dotykanie okolic krocza może przy nie zachowaniu odpowiedniej higieny przenieść jaja owsików do ust). Dlatego też owsica jest schorzeniem, które może trwać przez dłuższy czas – właśnie poprzez zamknięcie cyklu życiowego w 1 gospodarzu [1]. Szczególnie narażoną na zakażenie grupą są dzieci w wieku 5-14 lat, gdyż przebywają one często w większych skupiskach ludzi przy jednoczesnym bliskim kontakcie między sobą (przedszkola, żłobki, itp.). Dlatego też to właśnie w grupie dzieci częstość występowania owsicy jest największa (w Polsce maksymalnie około 10% populacji dzieci) [1].
JAK ROZPOZNAĆ OBECNOŚĆ OWSIKÓW?
Tym, co może świadczyć o zakażeniu owsikami jest zgłaszany przez dzieci świąd okolic odbytu [2,4,5]. Pojawia się on często w nocy, z racji migracji samic w obrębie krocza celem złożenia jaj. Dodatkowym sygnałem mogącym świadczyć o owsicy jest niespokojny i przerywany sen dziecka, które w wyniku świądu i drapania nie może bez przeszkód spać [1,2,4]. Poza tym u niektórych dzieci może występować moczenie nocne [4]. Powyższe objawy zwykle bez problemu są w stanie zauważyć rodzice dziecka, dlatego też w przypadku owsicy rozpoznanie i leczenie mogą bez przeszkód odbyć się na linii rodzic – farmaceuta. Tym bardziej, że w aptekach dostępne są preparaty na owsicę, nie wymagające recepty lekarskiej.Bezsprzecznym dowodem zakażenia jest makroskopowe zidentyfikowanie dorosłego owsika w okolicach odbytu – zwłaszcza rano, przed poranną toaletą [1,2,3,4].
LECZENIE OWSICY
Lekami z wyboru są leki przeciwpasożytnicze. Do takich należy dostępny w Polsce bez recepty pyrantel. Pyrantel to substancja, której mechanizm działania opiera się prawdopodobnie na depolaryzacji połączeń nerwowo-mięśniowych nicieni, co powoduje ich paraliż i wydalenie z kałem [6]. Zaletą pyrantelu jest wysoka skuteczność (sięgająca 90-100% przy 2-krotnej kuracji), wysoki poziom bezpieczeństwa i dobra tolerancja [4,6]. Pyrantel jest praktycznie niewchłaniany z przewodu pokarmowego, co znacząco eliminuje ewentualne ogólnoustrojowe działania niepożądane [3,4]. Dodatkowo nie wchodzi w klinicznie istotne interakcje z innymi lekami.
O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ
Jako farmaceuci powinniśmy poinformować pacjenta, że owsica nie jest chorobą niebezpieczną, ale dla komfortu dziecka i całej rodziny powinna być leczona. Bezwzględnie należy poinstruować pacjenta, że terapię leczniczą muszą przejść wszyscy członkowie rodziny [1,2]. Bliskie kontakty w rodzinie połączone z choćby niewielkim zaniedbaniem higieny (nie umycie rąk po toalecie lub kontakt z zainfekowaną bielizną czy pościelą) mocno ułatwiają dalsze i ponowne zakażenia. Dodatkowo należy pamiętać o powtórzeniu kuracji w odstępie 2-4 tygodni od I dawki [2,5].
Wyraźnie widać zatem, że opieka farmaceutyczna w przypadku owsicy może odegrać bardzo ważną rolę – zwłaszcza, że dzięki dostępności pyrantelu bez recepty to właśnie apteka jest często I miejscem, do którego udają się osoby z problemem owsicy.
REKOMENDACJA DLA PANA KONRADA
W kontekście Pana Konrada farmaceuta powinien zarekomendować pyrantel dla każdego członka rodziny. Obecnie dostępny jest on w formie zawiesiny i tabletek doustnych pod nazwą Pyrantelum Owix i może być stosowany już u dzieci powyżej 2 roku życia [7,8]. Dawkowanie uzależnione jest od masy ciała (przyjmuje się dawkę 11 mg/kg m.c.) [7]. Po 2 tygodniach kurację powinno się powtórzyć, aby zapobiec ponownemu zakażeniu wynikającemu z możliwości samozakażenia po pierwszej dawce.
Literatura:
- Diagnostyka, leczenie i profilaktyka najczęstszych chorób pasożytniczych u dzieci – problemy współczesnego pediatry i specjalisty medycyny rodzinnej, Anna Własienko, Ernest Kuchar, Lekarz POZ 2/2017.
- Common intestinal parasites, Corry Jeb Kucik, et.al., American Family Physician, 2004, volume 69, numer 5.
- Treatment options and considerations for intestinal helminthic infections, Ann E. Lloyd, et.al., Journal of Pharmacy Technology, 2014, Vol.30(4), 130-139.
- The diagnosis and treatment of pinworm infection, Sebastian Wendt, et.al., Dtsch Arztebl Int 2019; 116:213-9.
- Najczęstsze zarażenia pasożytnicze w Polsce, Jolanta Popielska, Magdalena Marczyńska, Pediatria po Dyplomie 2012;16(5): 33-41.
- Pyrantel, Clinical and research information on drug-induced liver injury
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK548238/ - Charakterystyka Produktu Leczniczego Pyrantelum Owix (zawiesina).
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Pyrantelum Owix (tabletki).
PYRA/154/02-2023
Pyrantelum Owix (Pyrantelum). Skład i postać: Każda tabletka zawiera 250 mg pyrantelu (Pyrantelum) w postaci embonianu pyrantelu (Pyranteli embonas) (720 mg). Wskazania: Owsica u dzieci w wieku od 6 lat i dorosłych, wywołana przez Enterobius vermicularis. Dawkowanie i sposób podawania: Dawkowanie. Dawkę tę należy powtórzyć po dwóch lub trzech tygodniach. Nie należy przekraczać zalecanej dawki leku. Ze względu na postać farmaceutyczną produkt leczniczy nie powinien być stosowany u dzieci w wieku poniżej 6 lat. Pyrantel jest dostępny na rynku także w postaci zawiesiny doustnej. Forma zawiesiny jest przeznaczona zwłaszcza dla małych dzieci, gdyż zwiększa komfort przyjmowania leku. Poniżej przedstawiono dawkowanie tabletek Pyrantelum Owix w zależności od masy ciała pacjenta (masa ciała /dawka jednorazowa /dawka jednorazowa [mg]): 17-28 kg /1 tabletka /250 mg; 29-39 kg /1,5 tabletki /375 mg; 40-50 kg /2 tabletki /500 mg; 51-62 kg /2,5 tabletki /625 mg; 63-75 kg /3 tabletki /750 mg. Dorośli o mc. >75 kg 4 tabletki 1 000 mg. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby. U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby można rozważyć zmniejszenie dawki, gdyż produkt leczniczy powoduje przemijające zwiększenie aktywności aminotransferazy asparaginianowej (AspAT) we krwi. Sposób podawania. Produkt stosuje się doustnie w czasie lub po posiłku popijając wodą. Przed połknięciem tabletkę należy bardzo dokładnie rozgryźć lub rozkruszyć. Nie ma konieczności stosowania środków przeczyszczających przed podaniem Pyrantelum Owix, 250 mg, tabletki powlekane. Uwaga: 1. W leczeniu owsicy kurację powinna jednocześnie prowadzić cała rodzina. 2. Konieczne jest rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny. 3. Po upływie 14 dni od zakończenia leczenia należy wykonać kontrolne badania parazytologiczne. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Jednoczesne stosowanie piperazyny. Stosowanie w czasie leczenia miastenii. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby należy zachować ostrożność i kontrolować aktywności AspAT we krwi. Może być konieczne zmniejszenie dawki. Należy zachować ostrożność podczas stosowania produktu leczniczego u pacjentów niedożywionych lub z niedokrwistością. Działania niepożądane: Po zastosowaniu produktu Pyrantelum Owix działania niepożądane nie występują często i przemijają po przerwaniu leczenia. Do określenia częstości występowania działań niepożądanych zastosowano następującą klasyfikację: bardzo często (≥1/10), często (≥1/100 do <1/10), niezbyt często (≥1/1 000 do <1/100), rzadko (≥1/10 000 do <1/1 000), bardzo rzadko (<1/10 000), nieznana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Zaburzenia układu nerwowego. Rzadko: bóle głowy, zawroty głowy, senność, bezsenność. Częstość nieznana: omamy z dezorientacją, parestezje. Zaburzenia ucha i błędnika. Częstość nieznana: zaburzenia słuchu. Zaburzenia żołądka i jelit. Rzadko: nudności, wymioty, bóle i skurcze żołądka, biegunki, brak łaknienia. Częstość nieznana: parcie na stolec. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych. Rzadko: przejściowe zwiększenie aktywności aminotransferaz. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej. Rzadko: wysypka. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania. Rzadko: osłabienie. Częstość nieznana: gorączka. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa. Tel.: + 48 22 49 21 301; Faks: + 48 22 49 21 309. Strona internetowa: https://smz.ezdrowie.gov.pl Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu. Podmiot odpowiedzialny: Zakłady Farmaceutyczne Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr: R/2064 wydane przez MZ. Lek wydawany bez recepty. ChPL: 2021.03.23.
Pyrantelum Owix (Pyrantelum). Skład i postać: 5 ml zawiesiny doustnej zawiera 250 mg pyrantelu (Pyrantelum) w postaci pyrantelu embonianu (721 mg). Substancje pomocnicze o znanym działaniu: sorbitol 70% (E 420), sodu benzoesan (E 211), glicerol, etanol (z aromatu), glikol propylenowy (z aromatu), geraniol (z aromatu), alkohol benzylowy (z aromatu). Każdy ml zawiesiny zawiera: 519,05 mg sorbitolu (E 420); 3 mg sodu benzoesanu (E 211); 60,7 mg glicerolu; 0,9 mg etanolu; 0,04 mg glikolu propylenowego; 0,081 mikrogramów geraniolu oraz 0,04 mikrogramów alkoholu benzylowego. Wskazania: Owsica u dzieci od 2 lat i dorosłych, wywołana przez Enterobius vermicularis. Dawkowanie i sposób podawania: Dorośli i dzieci. Dorośli i dzieci od 2 lat o masie ciała od 11 kg: 11 mg/kg mc. jednorazowo. Dawkę tę należy powtórzyć po dwóch lub trzech tygodniach. Nie należy przekraczać zalecanej dawki produktu leczniczego. Dawkowanie zawiesiny doustnej Pyrantelum Owix w zależności od masy ciała (masa ciała: dawka jednorazowa zawiesiny w ml/dawka jednorazowa w mg). Dzieci o mc. < 11 kg lub w wieku poniżej 2 lat (Produkt leczniczy należy stosować jedynie pod nadzorem lekarza): 11-16 kg: 2,5 ml/125 mg; 17-28 kg: 5,0 ml/250 mg; 29-39 kg: 7,5 ml/375 mg; 40-50 kg: 10,0 ml/500 mg; 51-62 kg: 12,5 ml/625 mg; 63-75 kg: 15,0 ml/750 mg. Dorośli o mc. >75 kg: 20,0 ml/1000 mg. Do opakowania dołączona jest miarka z podziałką. Pacjenci z zaburzeniami czynności wątroby. U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby można rozważyć zmniejszenie dawki, gdyż produkt leczniczy powoduje przemijające zwiększenie aktywności aminotransferazy asparaginianowej (AspAT) we krwi. Produkt leczniczy przyjmuje się doustnie, w czasie lub po posiłku. Przed użyciem wstrząsnąć do uzyskania jednorodnej zawiesiny. Nie ma konieczności stosowania środków przeczyszczających przed podaniem zawiesiny Pyrantelum Owix. Jeśli u pacjenta rozpoznano owsicę, leczeniem należy objąć wszystkich domowników oraz rygorystycznie przestrzegać zasad higieny, aby uniknąć nawrotu infestacji. Po upływie 14 dni od zakończenia leczenia należy wykonać kontrolne badania parazytologiczne. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Jednoczesne stosowanie piperazyny. Stosowanie w czasie leczenia miastenii. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Ostrożnie stosować u dzieci w wieku poniżej 2 lat. W tej grupie wiekowej produkt leczniczy. Pyrantelum Owix należy stosować jedynie pod nadzorem lekarza. U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby należy zachować ostrożność i kontrolować aktywności AspAT we krwi. Może być konieczne zmniejszenie dawki. Należy zachować ostrożność podczas stosowania produktu leczniczego u pacjentów niedożywionych lub z niedokrwistością. Sorbitol 70% (E 420). Produkt leczniczy zawiera 519,05 mg sorbitolu w każdym ml zawiesiny (co odpowiada 10381 mg sorbitolu w każdych 20 ml zawiesiny). Pacjenci z dziedziczną nietolerancją fruktozy nie mogą przyjmować tego produktu leczniczego. Sorbitol może powodować dyskomfort ze strony układu pokarmowego i może mieć łagodne działanie przeczyszczające. Należy wziąć pod uwagę addytywne działanie podawanych jednocześnie produktów zawierających fruktozę (lub sorbitol) oraz pokarmu zawierającego fruktozę (lub sorbitol). Sorbitol zawarty w produkcie leczniczym może wpływać na biodostępność innych, podawanych równocześnie drogą doustną, produktów leczniczych. Sodu benzoesan (E 211). Produkt leczniczy zawiera 3 mg sodu benzoesanu w każdym ml zawiesiny (co odpowiada 60 mg sodu benzoesanu w każdych 20 ml zawiesiny). Sód. Produkt leczniczy zawiera mniej niż 1 mmol (23 mg) sodu na dawkę, to znaczy produkt uznaje się za „wolny od sodu”. Etanol. Produkt leczniczy zawiera 0,9 mg alkoholu (etanolu) w każdym ml zawiesiny. Ilość alkoholu w 1 ml tego produktu leczniczego jest równoważna mniej niż 1 ml piwa lub 1 ml wina. Mała ilość alkoholu w tym produkcie leczniczym nie będzie powodowała zauważalnych skutków. Alkohol benzylowy. Produkt leczniczy zawiera 0,04 mikrogramów alkoholu benzylowego w każdym ml zawiesiny (co odpowiada 0,81 mikrogramom alkoholu benzylowego w każdych 20 ml zawiesiny). Alkohol benzylowy może powodować reakcje alergiczne. Działania niepożądane: Produkt leczniczy Pyrantelum Owix rzadko powodował działania niepożądane. Działania niepożądane notowane podczas stosowania przedstawiono poniżej, zgodnie z klasyfikacją układów i narządów. Zaburzenia układu nerwowego. Bóle i zawroty głowy, senność lub bezsenność. Zaburzenia żołądka i jelit. Nudności, wymioty, zaburzenia łaknienia, bóle brzucha, biegunka, podwyższenie aktywności enzymów wątrobowych. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej. Alergiczne wysypki skórne. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel.: + 48 22 49 21 301, faks: + 48 22 49 21 309. Strona internetowa: https://smz.ezdrowie.gov.pl Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu. Podmiot odpowiedzialny: Zakłady Farmaceutyczne Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr R/2764 wydane przez MZ. Lek wydawany bez recepty. ChPL: 2021.06.18.