Czy wiesz, jakie schorzenia urosły w ostatnich latach do miary chorób cywilizacyjnych?

Choroby alergiczne i ich rosnąca powszechność

Alergia to obecnie najczęstsza choroba przewlekła wśród ludności całej populacji [1]. Cechuje ją dynamiczny wzrost ilości chorych. Ma to bez wątpienia związek ze zmianami, jakie zachodzą w otaczającym nas środowisku [2,3]. Szczególnie widać to w obrazie społeczeństw, w obrębie których częstość chorób alergicznych była dotychczas względnie niska [2]. Poza indywidualnymi czynnikami ryzyka dla konkretnych chorób alergicznych posiadają one także jeden wspólny i niezmienny od lat, którym jest zanieczyszczenie środowiska [2,3]. Nieustanny postęp cywilizacyjny niesie ze sobą, jak widać wiele – z pozoru niezwiązanych z nim – niebezpieczeństw. W wyniku zachodzących zmian, a także w przypadku występowania innych sprzyjających temu zależności dochodzi do rozwoju chorób atopowych, do których zalicza się w szczególności: astmę, atopowe zapalenie skóry i alergiczny nieżyt nosa.

Astma – nieuleczalny obraz alergii

Astma oskrzelowa to wg. definicji GINA (Światowej Inicjatywy dla Astmy) schorzenie z przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych, w którego obrazie stwierdza się występowanie:

  • świszczącego oddechu
  • duszności
  • uczucia ucisku w klatce piersiowej 
  • kaszlu

o różnym nasileniu i częstości występowania [3]. Stale obecny stan zapalny i pojawiające się wymienione wyżej objawy prowadzą do nadreaktywności oskrzeli, co sprzyja zaostrzeniom choroby [3].

Astma według statystyk to najczęstsza choroba przewlekła u dzieci i osób przed 40 rokiem życia [3]. Cierpi na nią nawet 300 milionów ludzi na całym świecie. W samej Polsce mogą to być nawet 4 miliony osób [3]. Oprócz ogromnej ilości chorych problemem jest też fakt, że duża część z nich nie jest poprawnie zdiagnozowana. Co najmniej 20% chorych nie kontroluje w sposób właściwy przebiegu choroby. Zapewne też po części z tego powodu w samym roku 2002 w wyniku astmy zmarło na świecie prawie 300 tysięcy pacjentów [4].

Astma to przede wszystkim efekt obecności u pacjenta atopii. Polega ona na nadprodukcji IgE w zetknięciu z potencjalnie niegroźnymi dla ogółu społeczeństwa alergenami [3]. Doliczając do tego nadmierne dbanie o higienę wśród dzisiejszego społeczeństwa, a także niektóre infekcje i rodzinne uwarunkowania genetyczne otrzymujemy pełen pakiet możliwych czynników rozwoju tej uciążliwej choroby [3].

W terapii astmy chodzi przede wszystkim o kontrolowanie jej przebiegu. W tym celu stosuje się wziewne glikokortykosteroidy, a według zaleceń GINA – razem z lekiem szybko rozszerzającym oskrzela (np. formoterol) [3]. Zastosowanie znajdują również leki antyleukotrienowe, choć zwykle w sytuacji, kiedy pacjent nie może bądź nie chce stosować wziewnych GKS.

Atopowe zapalenie skóry – nieodłączny element dzieciństwa?

AZS to choroba skóry, o silnie zapalnym charakterze [5]. Cechami charakterystycznymi tego schorzenia są: uciążliwy świąd, zmiany wypryskowe i rumieniowate i występujące naprzemiennie fazy zaostrzeń i remisji. Szczególnie w okresach zaostrzeń choroba znacząco pogarsza jakość życia pacjentów.

W związku z rosnącą częstością występowania atopii wzrasta także częstość występowania AZS. Obecnie uważa się, ze blisko 85% dzieci do 5 roku życia doświadcza objawów atopowego zapalenia skóry. U większości z nich objawy ustają w okresie dorastania [5]. Niestety u 2-10% chorych choroba przechodzi również na okres dorosłości. Cechą szczególną AZS jest fakt, iż stanowi ono często I krok do wystąpienia innych chorób alergicznych, jak chociażby astma czy ANN (ten drugi rozwija się u blisko 45% dzieci z AZS) [5].

Podstawowym problemem u chorych na AZS jest zaburzony skład warstwy rogowej skóry, w wyniku czego dochodzi do utraty odpowiedniego poziomu jej uwodnienia [5]. Zaburzona ilość i proporcje lipidów w naskórku sprawiają, że skóra u chorych na AZS jest silnie wysuszona i podatna na infekcje. Dlatego też podstawą terapii jest utrzymanie odpowiedniej bariery skórnej [5].

I wyborem w terapii AZS są powszechnie dostępne emolienty. Efektywnie zwiększają stopień nawilżenia skóry i zmniejszają uciążliwość objawów [5]. W stanach umiarkowanych i ciężkich konieczne jest jednak zastosowanie miejscowych GKS, które są także lekami z wyboru w okresach zaostrzeń. Ich silny przeciwzapalny charakter pozwala skutecznie niwelować nieprzyjemne dolegliwości.

Alergiczny nieżyt nosa – czy to już „epidemia”?

ANN to kolejne z serii schorzeń alergicznych. Częstość występowania oscyluje w granicach 10-25% wśród społeczeństwa, a w niektórych krajach może sięgać nawet 40% [6]!

Obraz kliniczny choroby objawia się występowaniem:

  • świądu 
  • kichania 
  • wycieku wodnistej wydzieliny z nosa 
  • przekrwieniem błony śluzowej nosa i tym samym blokadą nosa 
  • alergicznego zapalenia spojówek z obecnym łzawieniem i przekrwieniem oczu [6,7,8].

Wszystkie wymienione wyżej dolegliwości są wypadkową oddziaływania na błonę śluzową nosa endogennej histaminy [6]. Logicznym wydaje się więc blokowanie jej oddziaływania celem niwelowania objawów. Jest to zgodne z zaleceniami EAACI. Zgodnie z którymi I krokiem w leczeniu ANN jest zastosowanie doustnych leków przeciwhistaminowych (a dokładniej II generacji tych związków) [1]. Jednym z głównych ich przedstawicieli jest dostępna OTC desloratadyna.

Desloratadyna – pomoc w zasięgu ręki farmaceuty

Desloratadyna, czyli aktywny metabolit loratadyny to związek należący do II generacji leków przeciwhistaminowych [1].

Poza standardowym działaniem na receptory histaminowe H1 odznacza się:

  • długim czasem działania – co ma związek z najdłuższym wśród leków II generacji okresem półtrwania
  • szybkim początkiem działania
  • silnym działaniem przeciwhistaminowym
  • dodatkowymi właściwościami przeciwzapalnymi (hamuje uwalnianie m.in. prostaglandyny PGD2 z komórek tucznych i interleukiny IL-4 z bazofilów)
  • wysokim poziomem bezpieczeństwa, zbliżonym do samego placebo
  • brakiem wywoływania istotnych interakcji 
  • potwierdzoną skutecznością w niwelowaniu objawów ocznych [1,9,10].

Szczególnie istotna jest kwestia sedacji w przypadku leków przeciwhistaminowych. Desloratadyna odznacza się niskim (praktycznie zerowym) potencjałem sedacyjnym [11]. Badania pokazują, że praktycznie nie przenika przez barierę krew-mózg i nie wywołuje uczucia senności i nie zaburza funkcji poznawczych oraz psychomotorycznych [11,12]. To istotna informacja w kontekście rekomendacji właściwego preparatu dla pacjentów odwiedzających apteki.

Najnowsze publikacje donoszą także, że desloratadyna potrafi w pewnym stopniu znosić blokadę nosa. Do tej pory przypisywane było to głównie donosowym GKS [6]. Dlatego też II generacja leków przeciwhistaminowych rekomendowana jest także przez ARIA jako leki I rzutu u pacjentów z łagodnym i umiarkowanym przekrwieniem błony śluzowej nosa [6].

Mometazon – teraz dostępny także bez recepty

Niezwykle ważną rolę w terapii ANN odgrywają także donosowe GKS. Obecnie najważniejszym ich przedstawicielem jest mometazon. Jako donosowy glikokortykosteroid działa silnie przeciwzapalnie, będąc jednocześnie wysoce selektywnym i dobrze tolerowanym związkiem [13,14,15]. Podawany miejscowo wykazuje niską biodostępność. Ma również niezwykle korzystny współczynnik skuteczności do ilości wywoływanych działań niepożądanych [13,16]. 

Donosowe GKS efektywnie znoszą wszystkie objawy ANN (mają ograniczony wpływ na objawy oczne) i najskuteczniej niwelują zjawisko blokady nosa [17,18,19]. Warto mieć to na uwadze, gdyż blokada nosa uznawana jest przez pacjentów za najbardziej uciążliwy objaw ANN [6,13].

Reasumując – atopia i choroby alergiczne to obecnie poważny problem cywilizacyjny, z którym jako fachowi przedstawiciele systemu ochrony zdrowia muszą zmierzyć się także farmaceuci. Dlatego też wiedza nt. schorzeń alergicznych i możliwości terapeutycznych wobec nich powinna być ważną częścią naszej merytorycznej wiedzy.

 

Literatura:

  1. Rola desloratadyny jako skutecznego i bezpiecznego leku przeciwhistaminowego, Adam J. Sybilski, Standardy Medyczne/Pediatria, 2017, t.14, 241-250
  2. Epidemiologia astmy w Polsce w oparciu o wyniki badania ECAP – praca na stopień doktora nauk medycznych, Jarosław Komorowski, Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii Wydziału Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa 2012
  3. Astma oskrzelowa – zasady rozpoznawania i leczenia choroby u pacjentów dorosłych i małych dzieci w oparciu o najnowsze wytyczne, Anna Książkiewicz, Edyta Kwilosz, Rafał Fornal, Ewa Dworzańska, Postepy Hig Med. Dosw (online), 2020; 74:283-300
  4. Astma ciężka – od definicji do leczenia według zaleceń ERS/ATS 2014, Iwona Grzelewska-Rzymkowska, Alergia, 2015, 3:36-43
  5. Leczenie chorych na atopowe zapalenie skóry: rola emolientów, M. Catherine Mack Correa, Judith Nebus, Dermatologia po Dyplomie 2013;4(4): 49-68
  6. A review of the efficacy of desloratadine, fexofenadine, and levocetirizine in the treatment of nasal congestion in patients with allergic rhinitis, Calus Bachert, Clinical Therapeutics/Volume 31, Number 5, 2009
  7. Allergic rhinitis and its impact on asthma (ARIA) guidelines – 2016 revision, Brożek et al., J Allergy Clin Immunol, Volume 140, Number 4, 950-958, 2017
  8. Systematic review on the efficacy of fexofenadine in seasonal allergic rhinitis: a meta-analysis of randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trials, E. Compalati, R. Baena-Cagnani, M. Penagos, H. Badellino, F. Braido, R.M. Gomez, G.W. Canonica, C.E. Baena-Cagnani, Int Arch Allergy Immunol 2011; 156:1-15
  9. Efficacy of desloratadine and lecocetirizine in patients with cedar pollen-induced allergic rhinitis: a randomized, double-blind study, Syuji Yonekura, Yoshitaka Okamoto, Daiju Sakurai, Tomohisa Iinuma, Toshioko Sakurai, Riyo Yoneda, Junya Kurita, Toyoyuki Hanazawa, Yokei Kawasaki, Int Arch Allergy Immunol, 2019
  10. Leki przeciwhistaminowe II generacji w praktyce codziennej, Joanna Narbutt, Pediatr Med. Rodz 2012, 8(4),p. 351-359
  11. Clinical pharmacokinetics and pharmacodynamics of desloratadine, fexofenadine and levocetirizine – a comparative review, Philippe Devillier, Nicolas Roche, Christophe Faisy, Clin Pharmacokinet 2008; 47(4): 217-230
  12. Brain histamine H1 receptor occupancy after oral administration of desloratadine and loratadine, Tadaho Nakamura, Kotaro Hiraoka, Ryuichi Harada, Takuro Matsuzawa, Yoichi Ishikawa, Yoshihito Funaki, Takeo Yoshikawa, Manabu Tashiro, Kazuhiko Yanai, Nobuyuki Okamura, Pharmacol Res Perspect. 2019;00:e449
  13. Donosowe glikokortykosteroidy w leczeniu alergicznego nieżytu nosa, Magdalena Arcimowicz, Alergia Astma Immunologia 2016, 21(1): 33-43
  14. Assesment by nasal biopsy of long-term use of mometasone furoate aqueous nasal spray (Nasonex) in the treatment of perennial rhinitis, E. Minshall, O. Ghaffar, L. Cameron, F. O’Brien, H. Quinn, J. Rowe-Jones, R.J. Davies, A. Prior, V.J. Lund, I.S. Mackay, K. Nolop, B. Lutsky, S.R. Durham, Q. Hamid, Otolaryngology-Head and Neck Surgery, Volume 118, Number 5, 1998
  15. Molecular and clinical pharmacology of intranasal corticosteroids: clinical and therapeutic implications, H. Derendorf, E.O. Meltzer, Allergy 2008; 63: 1292-1300
  16. Therapeutic index (TIX) for intranasal corticosteroids in the treatment of allergic rhinitis, T. Schafer, M. Schnoor, M. Wagenmann, L. Klimek, C. Bachert, Rhinology 49: 272-280, 2011
  17. Nieżyt nosa – najważniejsze fenotypy i endotypy oraz zasady leczenia, Rafał Fornal, Ryszard Kurzawa, Łukasz Błażowski, Iwona Sak, Alergia Astma Immunologia 2015, 20(4): 242-252
  18. Alergiczny nieżyt nosa, mp.pl, 07.05.2015
  19. Strategia leczenia ANN w obliczu zagrożeń współczesnego świata, Piotr Rapiejko, Dariusz Jurkiewicz, Wioletta Pietruszewska, Beata Zielnik-Jurkiewicz, Jarosław Woroń, Agnieszka Lipiec, Otolaryngol Pol 2018; 72(2): 1-12