Zaparcia należą do najbardziej powszechnych schorzeń obejmujących układ pokarmowy. Szacuje się, że z ich powodu cierpi nawet 25-30% populacji na całym świecie. Ze względu na częstość ich występowania, a także na charakter objawów, które znacznie pogarszają jakość życia, śmiało można stwierdzić, że są one ważnym problemem społecznym. Etiologia zaparć jest zazwyczaj złożona i tym samym trudna w ocenie. Mogą się na nią składać zarówno problemy z funkcjonowaniem układu pokarmowego, jak i wpływ czynników zewnętrznych, np. stosowanych leków. Ze względu na trudne do określenia przyczyny zaparć, ich terapia jest procesem długotrwałym i wymagającym ogromu cierpliwości ze strony pacjenta oraz jego rodziny. Wszystko przez to, że na proces leczenia składa się nie tylko stosowanie środków farmakologicznych, ale i również zmiany w codziennym życiu, w tym modyfikacja diety oraz wdrażanie aktywności fizycznej [1,2].
Przyczyny zaparć
Przyczyny zaparć można podzielić na dwie grupy:
- pierwotne: są one bezpośrednio związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem jelita grubego. Może to być skutek, m.in. zbyt długiego parcia na stolec, świadomego wstrzymywania wypróżnienia, bądź zmian anatomicznych dna miednicy [1];
- wtórne: powstają na skutek oddziaływania na organizm czynników zewnętrznych, m.in. poprzez stosowanie diety ubogiej w błonnik, zbyt niską aktywność fizyczną, zaburzenia endokrynologiczne, anoreksję, bulimię, choroby zapalne jelit, nowotwory rozwijające się w obrębie jelit i powodujące ich uciskanie, stosowanie leków (np. opioidów, leków antycholinergicznych, przeciwdepresyjnych, zawierających w składzie żelazo, wapń, czy sole glinu) [3];
Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie zaparć?
Odsetek osób zmagających się z zaparciami wzrasta wraz z wiekiem. Problem ten może dotyczyć nawet 40% seniorów powyżej 65. roku życia. Ryzyko wystąpienia tego schorzenia jest większe u kobiet niż u mężczyzn. Wynika to z różnic w budowie dna miednicy, a także związane jest z wyższym stężeniem progesteronu w surowicy [3,4]. Wzrost ryzyka wystąpienia zaparć występuje ponadto u osób cierpiących z powodu innych schorzeń układu pokarmowego (np. zespołu jelita drażliwego, czy choroby refluksowej żołądka) [5].
Kiedy możemy mówić o występowaniu zaparć?
Określenie, kiedy występują zaparcia, jest niezwykle trudne ze względu na fakt, że odczuwanie przez pacjentów wskazujących na nie symptomów ma charakter subiektywny. Z tego względu pomocne mogą okazać się, tzw. Kryteria Rzymskie IV, które uwzględniają wszystkie możliwe objawy mogące wskazywać na występowanie zaparć. Przyjmuje się, że gdy u danego pacjenta występują dwa z poniższych symptomów, to można mówić o występowaniu zaparć. Do Kryteriów Rzymskich IV zaliczamy:
- oddawanie mniej niż 3 spontanicznych stolców w ciągu tygodnia;
- oddawanie stolca o twardej konsystencji, co wywołuje ból, co najmniej co 4 defekacje;
- uczucie niepełnego wypróżnienia, co najmniej co 4 defekacje;
- uczucie występowania przeszkody w odbytnicy, co najmniej co 4 defekacje;
- ręczne wspomaganie wypróżnienia, co najmniej co 4 defekacje [1,6];
Leczenie zaparć
Terapia zaparć jest procesem złożonym, na który składa się:
- leczenie niefarmakologiczne: polega na modyfikacji codziennej diety, w której powinno znaleźć się więcej błonnika oraz płynów. Co więcej, konieczne jest zwiększenie aktywności fizycznej, dzięki czemu poprawia się konsystencja stolca oraz zmniejsza ryzyko powstawania wzdęć. Równie ważne jest wdrożenie prawidłowych zasad higieny wypróżnień. Wśród nich należy zaliczyć wdrożenie właściwego rytmu wypróżnień (np. każdorazowo po obiedzie udać się do ubikacji), a także zastosowanie się do prawidłowej techniki defekacji (wzniesienie kolan powyżej linii bioder, czemu pomaga, chociażby stołeczek) [1,3].
- leczenie farmakologiczne: tutaj możemy wyróżnić dwie grupy leków – środki osmotyczne oraz środki drażniące. Do pierwszych zaliczymy, m.in. makrogole i laktulozę. Ich mechanizm działania polega na pochłanianiu wody ze światła jelit oraz zwiększeniu w nich ciśnienia osmotycznego. Dzięki temu nie tylko zmiękczeniu ulegają masy kałowe, ale i przyspieszeniu ulega perystaltyka jelit [1,2]. Mechanizm drugiej grupy leków – środków drażniących polega na drażnieniu znajdujących się na splotach śródmięśniowych zakończeń nerwowych, co przekłada się na przyspieszenie perystaltyki jelit. Co więcej, wpływają one na zwiększenie ilości płynów w świetle jelit, przyczyniając się tym samym do zmiękczenia mas kałowych. Do substancji o takich właściwościach zaliczymy, m.in. sennozydy, bisakodyl, aloinę oraz reinę [2,3].
Alona i glukofranguliny w leczeniu zaparć
Jednymi z najbardziej powszechnych substancji stosowanych w leczeniu zaparć są alona oraz glukofranguliny. Ta pierwsza pochodzi z liści i soku z aloesu, a druga z wyciągu suchego kory kruszyny [7]. Oba te związki posiadają właściwości przeczyszczające, dzięki zdolności do pobudzania perystaltyki jelit. Co więcej pobudzają wydzielanie soków trawiennych, dzięki czemu przyspieszają procesy metaboliczne w organizmie [2].
Ponadto, składniki zawarte w liściu i soku z aloesu stanowią pożywkę dla bakterii probiotycznych, dzięki czemu ich stosowanie zapobiega rozwojowi patogennej flory jelitowej [8]. Aloina, wykazuje również działanie prozdrowotne wobec błony śluzowej żołądka. Hamuje ona wydzielanie kwasu żołądkowego i pepsyny, dzięki czemu zapobiega powstawaniu choroby wrzodowej żołądka. Co więcej, dzięki posiadaniu właściwości bakteriostatycznych zmniejsza ryzyko rozwoju Helicobacter pylori [8,9].
Przykładem ziołowego preparatu stosowanego w leczeniu zaparć, który w składzie zawiera związki antranoidowe pochodzące z liści i soku aloesu oraz z wyciągu suchego z korzenia kruszyny jest Alax. Wykazuje on działanie przeczyszczające po 8-12 godzinach od przyjęcia jego jednorazowej dawki. Ten czas jest związany z tym, że substancje czynne leku muszą dotrzeć do jelita grubego, gdzie dopiero przekształcają się w aktywnie przeczyszczająco metabolity. Stąd, ten produkt leczniczy zaleca stosować się na noc, by oczekiwany efekt pojawił się rano [7].
Bibliografia:
- Hermann J, Kościński T, Drews M. Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych, Ginekol Pol 2012; 83: 849-853.
- Szota M. Postępowanie w zaparciach, Lek w Polsce 2013; 23 (4): 53-58
- Daniluk J. Przewlekłe zaparcia- niedoceniany problem kliniczny, Varia Medica 2018; 2 (4): 286-296.
- Sikorski T. Zaparcie w wieku podeszłym- odrębności diagnostyczne i terapeutyczne, Post Nauk Med 2011; 24 (5): 424- 434.
- Satish S.C.R. Postępowanie z pacjentem z zaparciem stolca: 387-397.
- Mulak A. Zaparcia oporne na leczenie- jak rozpoznać i leczyć? Gastroenterologia Kliniczna 2018; 10 (3): 81-92.
- Karta Charakterystyki Produktu Leczniczego Alax tabletki.
- Cieślik E, Turcza K. Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego Aloe vera, Post Fitoter 2015; 16 (2): 117-124.
- Bojarowicz H, Dźwigulska P. Suplementy diety. Część II. Wybrane składniki suplementów diety oraz ich przeznaczenie, Hygeia Public Health 2012; 47 (4): 433-441.
ALAX®Aloe capensis+ Frangulae corticis extractum siccum, tabletki drażowane Substancje czynne: 1 tabletka drażowana zawiera: 35 mg wysuszonego i sproszkowanego soku z Aloe barbadensis Miller i/lub Aloe ferox Miller, folium (liści aloesu) o zawartości związków antranoidowych w przeliczeniu na aloinę 18 %; 42 mg wyciągu suchego z Rhamnus frangula L., cortex (kory kruszyny), DER 5-8:1, ekstrahent: metanol) o zawartości związków antranoidowych w przeliczeniu na aloinę 15%. Substancje pomocnicze o znanym działaniu w jednej tabletce: laktoza 99,4 mg, sacharoza 176,8 mg, czerwień koszenilowa 0,011mg. Jedna tabletka zawiera 10-15 mg związków antranoidowych w przeliczeniu na aloinę. Wskazania do stosowania: Roślinny produkt leczniczy do krótkotrwałego stosowania w sporadycznie występujących zaparciach. Produkt przeznaczony jest dla osób dorosłych i młodzieży powyżej 12 lat. Zawarte w preparacie antrazwiązki wykazują działanie przeczyszczające. Wyróżnia się dwa główne mechanizmy działania: pobudzanie motoryki jelita grubego (zahamowanie pompy Na+/K+ oraz kanałów Cl– zlokalizowanych w błonie śluzowej jelita grubego) prowadzące do przyspieszenia pasażu treści jelitowej oraz wpływ na procesy wydzielnicze (pobudzanie wydzielania śluzu i chlorków) prowadzące do zwiększenia wydzielania płynów do światła jelita. Wpływ na motorykę jest prawdopodobnie efektem związanym ze stymulacją neuronów ściany okrężnicy – najprawdopodobniej przez prostaglandyny. Defekacja ma miejsce zwykle około 8-12 godzin po przyjęciu leku – dzieje się tak ze względu na czas niezbędny do jego przedostania się do okrężnicy i przekształcenia się w aktywne metabolity. Dawkowanie: Maksymalna dobowa dawka glikozydów hydroksyantracenowych (antrazwiązków) wynosi 30 mg. Dawka 20-30 mg odpowiada 2 tabletkom drażowanym ALAXU. Właściwa pojedyncza dawka to najmniejsza dawka powodująca nie wymagające wysiłku wypróżnienie w postaci miękkiego stolca. Sposób podania: Młodzież powyżej 12 lat, dorośli, osoby starsze: 1-2 tabletki drażowane popić szklanką wody. Produkt należy przyjmować raz na dobę wieczorem. Zwykle wystarczy stosować produkt leczniczy od dwóch do trzech razy w tygodniu. Dzieci poniżej 12 lat: Nie stosować. Czas leczenia: Stosowanie preparatu przez okres dłuższy niż 1-2 tygodnie wymaga nadzoru lekarza. Jeśli objawy utrzymują się podczas stosowania produktu, należy skontaktować się z lekarzem. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancje czynne lub nadwrażliwość na którykolwiek składnik produktu. Przypadki niedrożności jelit i zwężenia jelit, atonia jelit, zapalenie wyrostka robaczkowego, choroby zapalne jelita grubego (np. choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego); ból brzucha nieznanego pochodzenia; ciężkie odwodnienie z niedoborem wody i elektrolitów. Dzieci w wieku poniżej 12 lat. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Osoby stosujące glikozydy nasercowe, leki przeciwarytmiczne, leki powodujące wydłużenie odcinka QT, diuretyki, kortykosterydy lub preparaty z korzenia lukrecji powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania preparatu z kory kruszyny i alony. Podobnie jak inne środki o działaniu przeczyszczającym preparat z kory kruszyny nie powinien być stosowany przez osoby, u których stwierdza się zaczopowanie jelita masami kałowymi lub niezdiagnozowane, ostre lub utrzymujące się dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak bóle brzucha, nudności i wymioty, chyba że lekarz dopuści takie stosowanie produktu, gdyż objawy te mogą być oznaką istniejącej niedrożności jelit. Jeśli istnieje konieczność codziennego podawania środków przeczyszczających, wówczas niezbędne staje się zbadanie przyczyny występujących zaparć. Należy unikać przewlekłego stosowania środków przeczyszczających. Stosowanie przez dłuższy okres niż 1-2 tygodnie nie jest zalecane i może odbywać się jedynie ze wskazań lekarza. Jeśli środki przeczyszczające o działaniu stymulującym zakończenia nerwowe są przyjmowane przez dłuższy okres czasu, wówczas może dojść do upośledzenia funkcji jelit (atonii jelit) i wytworzenia się uzależnienia od tych środków, powodującego konieczność zwiększenia dawki oraz nasilenia zaparć. Preparaty zawierające korę kruszyny i alonę przylądkową powinny być stosowane jedynie wtedy, gdy efekt terapeutyczny nie może zostać osiągnięty przez zmianę diety lub podawanie środków zwiększających objętość mas kałowych. W przypadku podawania preparatów z kory kruszyny i alony osobom nietrzymającym stolca konieczne jest częstsze zmienianie pieluch w celu uniknięcia odparzeń okolicy odbytu. U chorych z zaburzeniami funkcji nerek stosowanie preparatów z kory kruszyny i alony może spowodować zaburzenia elektrolitowe.
Pacjenci z rzadkimi dziedzicznymi zaburzeniami związanymi z nietolerancją fruktozy, zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy lub niedoborem sacharozy-izomaltazy, nie powinni przyjmować produktu leczniczego. Działania niepożądane: Mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości. Kora kruszyny i alona przylądkowa mogą powodować skurczowe bóle brzucha, mogą też pojawić się płynne stolce, zwłaszcza u chorych cierpiących na zespół jelita drażliwego. Objawy te mogą jednak wystąpić również wskutek przyjęcia nadmiernie wysokich dawek i w takich sytuacjach konieczne jest zmniejszenie podawanej dawki. Przewlekłe stosowanie może prowadzić do zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz do albuminurii i hematurii. Przewlekle stosowanie może spowodować zmiany pigmentowe śluzówki jelita (pseudomelanosis coli), które zwykle ustępuje po zaprzestaniu przyjmowania preparatu. W trakcie stosowania preparatu może pojawić się żółte lub czerwono-brązowe zabarwienie moczu (zależne od pH moczu), jednak objaw ten nie ma istotnego znaczenia klinicznego. Zawarty w produkcie barwnik azowy czerwień koszenilowa może powodować wystąpienie alergii. W przypadku wystąpienia działań niepożądanych innych niż wyżej wymienione zaleca się skontaktowanie się z lekarzem lub farmaceutą.Podmiot odpowiedzialny: Poznańskie Zakłady Zielarskie Herbapol S.A. w Poznaniu Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: nr R/0063 wydane przez URPLWM i WB. Lek dostępny bez recepty.
ARTYKUŁ SPONSOROWANY