Rytm dobowy jest biologicznym systemem, który kształtuje dobowe wahania procesów fizjologicznych i zachowania, precyzyjnie kontrolowane przez molekularny zegar dobowy. Zegar dobowy determinuje procesy metaboliczne i odpowiedź immunologiczną poprzez wydzielanie endokrynne i neuroprzekaźniki. Sprzężenie zegara dobowego ze środowiskiem zewnętrznym (cykl światła/ciemności) i zachowania (cykl snu/budzenia) jest konieczne do optymalnego funkcjonowania, natomiast nieprawidłowe działanie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem schorzeń, w tym stanów zapalnych, nowotworów, zaburzeń metabolicznych i sercowo-naczyniowych oraz przyspieszeniem starzenia 19.
Zasadniczo sen fizjologiczny dzieli się na dwie kategorie: fazę REM (rapid eye movement), która jest niezbędna do uczenia się i zapamiętywania, oraz fazę non-REM, która służy do regeneracji organizmu. Optymalny czas trwania snu u dorosłych wynosi 7 godzin, co wiąże się z najniższym względnym ryzykiem śmiertelności, jak oceniono w badaniu obejmującym 3 528 016 osób 19.
Rysynek 3. Zegar biologiczny
Zegar biologiczny dostosowuje mechanizmy biologiczne do czasu zewnętrznego. Nieprawidłowe ustawienie zegara biologicznego wiąże sięz wystąpieniem chorób, przyspieszeniem starzenia się oraz rozwojem stanów zapalnych 19.
Odporność i sen są ze sobą dwukierunkowo związane. W badaniu z udziałem 22 726 uczestników niedobór snu (tj. <5 godzin na dobę) lub zdiagnozowane zaburzenia snu zwiększały podatność na choroby zakaźne od 1,8- do 2,2-krotnie20. I odwrotnie: stresory, takie jak patogeny, zmieniają wzorce snu lub zaburzają sen21, przyczyniając się do błędnego koła u pacjentów z infekcjami górnych dróg oddechowych (URTI).
Rysunek 4. Sen i odporność
Sen i odporność są ze sobą ściśle powiązane. Dobry sen nie tylko zmniejsza podatność na infekcje, ale także zwiększa skuteczność szczepień. Adaptacja z Kumar et al. 202223.
Niedobór snu, zakłócenia snu i zaburzenia snu są powszechne w populacji. Przyczyny mogą być bardzo różne ‒ od pracy zmianowej po opiekę rodzicielską, od podstawowych chorób zapalnych po stres. W trakcie pandemii COVID-19 częstość występowania bezsenności wzrosła z 10% do 40%, co jest uznawane za konsekwencję zmiany rutyny, wydłużenia czasu snu, mniejszej ilości czasu na słońcu, izolacji i dystansu społecznego, co przyczynia się do zaburzenia równowagi między rytmem endogennym a środowiskowym22. Wziąwszy pod uwagę znaczenie snu dla ogólnego przetrwania i indywidualnego dobrostanu, leczenie zaburzeń snu i poprawa jakości snu są niezbędne do poprawy odporności23 i dlatego powinny się znaleźć w centrum uwagi i działań podejmowanych w holistycznym podejściu do zdrowia – nie tylko, ale także w zakresie łagodnych infekcji górnych dróg oddechowych.
Prof. dr med. Winfried Randerath
Źródła:
19. Shirato K. and Sato S. Front. Cell. Infect. Microbiol. 2022; 12: 826738.
20. Prather A.A., Leung C.W. JAMA Intern Med. 2016 Jun 1; 176 (6): 850-2.
21. Besedovsky L. et al. Physiol Rev. 2019 Jul 1; 99 (3): 1325-1380.
22. Silva ESME et al. Rev Assoc Med Bras (1992). 2020 Sep 21; 66Suppl 2 (Suppl 2): 143-147.
23. Kumar N., Gupta R. Sleep Med Clin. 2022 Mar; 17 (1): 41-52.