Probiotykami nazywamy żywe drobnoustroje, które przyjmowane przez człowieka w odpowiednich ilościach, wywierają pozytywny efekt zdrowotny [1,2]. Najnowsze badania donoszą, że korzystny wpływ terapeutyczny wykazują ponadto ich metabolity, a także ich martwe struktury [2].
Działanie probiotyczne wykazują przede wszystkim bakterie wytwarzające kwas mlekowy należące do rodzaju Lactobacillus oraz Bifidobacterium, a także drożdżaki gatunku Saccharomyces boulardi. Ze względu na bardzo zróżnicowane właściwości probiotyków, które są szczepozależne wykazują one wielokierunkowe działanie. Ich dobroczynny wpływ na zdrowie człowieka jest wykorzystywany, m.in. w leczeniu zakażenia Helicobacter pylori, łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego, stymulowaniu układu odpornościowego czy zapobieganiu wystąpienia biegunek poantybiotykowych [1,3].
Probiotyk z antybiotykiem? Który będzie najskuteczniejszy?
Stosowanie antybiotyków wiąże się nie tylko z eliminowaniem z organizmu bakterii patogennych, ale i również usuwaniem naturalnego mikrobiomu, co prowadzi do wystąpienia niekorzystnego stanu zwanego dysbiozą jelitową. Na jej obraz kliniczny składa się, m.in. wystąpienie biegunek, bólów brzucha, wzdęć, czy nawet stanów zapalnych jelit [4]. Aby zapobiec wystąpieniu tych nieprzyjemnych objawów zaleca się, aby zarówno w trakcie przyjmowania antybiotyku, jak i przynajmniej do 7 dni po zażyciu ostatniej jego dawki przyjmować probiotyki [1].
Czy wszystkie antybiotyki mogą powodować tego typu przykre objawy ze strony przewodu pokarmowego? Tak, jednak największe ryzyko istnieje, jeśli pacjent przyjmuje substancje przeciwbakteryjne o szerokim spektrum działania (np. klindamycynę, aminopenicylinę, amoksycylinę, metronidazol) [1,5,6].
W zależności od rodzaju definicji biegunki, jaka brana jest pod uwagę szacuje się, że to zaburzenie funkcjonowania układu pokarmowego występuje u 5-40% pacjentów stosujących antybiotyki [1]. Wykazano, że przyjmowanie probiotyków już w trakcie prowadzonej terapii przeciwbakteryjnej prowadzi w pełni do przywrócenia homeostazy mikrobiomu jelitowego [2]. Na podstawie wielu badań można ustalić, że ryzyko wystąpienia biegunek poantybiotykowych u pacjentów stosujących równocześnie probiotyki zmniejsza się nawet o 60%. Jednak, skuteczność ta jest zróżnicowana w zależności od szczepu bakteryjnego, jaki zostanie zastosowany [1]. Działanie zapobiegające wystąpieniu biegunki posiadają następujące szczepy:
- Saccharomyces boulardi;
- Lactobacillus rhamnosus GG [1,7];
- Lactobacillus rhamnosus E/N [1];
- Lactobacillus casei [7]
- Bifidobacterium lactis [1];
Wykazano, też że dobrą metodą na przywrócenie właściwego mikrobiomu jelitowego może łączenie w terapii kilku szczepów probiotycznych, np. Lactobacillus acidophilus z Bifidobacterium bifidum [7].
Prebiotyk- czyli jak zwiększyć efektywność probiotyku
Prebiotyk to niestrawione składniki żywności, które mają zdolność pobudzania wzrostu i aktywności jednej lub wielu bakterii probiotycznych [8]. Są to zazwyczaj:
- oligosacharydy (fruktooligosacharydy, galaktooligosacharydy);
- niskocukrowe alkohole;
- polisacharydy (np. inulina) [8,9];
W jelicie grubym są one fermentowane do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, a produktami tej reakcji są energia oraz węgiel, które są wykorzystywane przez szczepy bakterii w nim bytujące. Badania wskazują, że przyjmowanie fruktooligosacharydów w dawce 5 g lub galaktooligosacharydów w dawce 10 g dziennie sprzyja wzrostowi bakterii probiotycznych, a także zmniejszeniu liczby drobnoustrojów patogennych w jelicie grubym [8].
Źródłem prebiotyków jest żywność (np. banany, cebula, szparagi), jednak ich ilość jaka się w nich znajduje nie zaspokaja potrzeb ludzkiego organizmu. Z tego względu wiele artykułów spożywczych (np. płatki śniadaniowe) są wzbogacone właściwą ich ilością [9].
Bardzo dobrym sposobem na zwiększenie skuteczności stosowanych probiotyków jest przyjmowanie synbiotyku. Nazywamy tak preparat, w którego skład wchodzą zarówno bakterie probiotyczne (jeden lub wiele szczepów), a także substancja będąca prebiotykiem [9]. Dzięki takiemu połączeniu, więcej bakterii probiotycznych dostarczanych do organizmu kolonizuje w jelitach niż w przypadku, gdyby były one podawane samodzielnie bez wspomagania prebiotykiem [8]..
Ochrona probiotyków przed sokami trawiennymi
Probiotyki, aby móc wspomagać zdrowie człowieka muszą posiadać pewne właściwości. Do bardzo istotnych należy ich trwałość, zarówno w trakcie ich przechowywania, jak i przechodzenia przez układ pokarmowy zanim trafią one do jelit. Z tego względu wymaga się od nich odporności na niskie pH (jakie panuje w żołądku) i na działanie soku żołądkowego oraz kwasów żółciowych [11,12].
Preparaty probiotyczne mogą występować w postaci mikrogranulek lub mikrokapsułek, z których każdą powleka się substancją mającą za zadanie nie tylko chronić bakterie probiotyczne przed działaniem czynników zewnętrznych, ale także, m.in. maskować nieprzyjemny smak, przez co stają się łatwiej przyswajalne dla pacjentów. Substancjami powlekającymi mikrokapsułki lub mikrogranulki są najczęściej karageny, alginiany, chitosan, żelatyna lub skrobia [12].
Czy więcej zawsze znaczy lepiej?
Czy warto stosować kilka preparatów zawierających w swoim składzie bakterie probiotyczne dla wzmocnienia efektu prozdrowotnego? Nie zawsze jest to korzystny rezultat, ponieważ niektóre probiotyki mogą wykazywać między sobą antagonizm, co będzie miało zupełnie odwrotny skutek do zamierzonego [13]. W stanach znacznej dysbiozy jelitowej, spowodowanej, m.in. antybiotykoterapią można stosować preparaty zawierające wiele szczepów bakterii. W tych przypadkach rekomenduje się stosowanie przebadanych preparatów wieloszczepowych [5]. Ich przyjmowanie wiąże się z większą szansą dopasowania się ich do zróżnicowanej flory bakteryjnej jelit, a także właściwości pojedynczych szczepów mogą się wzajemnie uzupełniać, dzięki czemu zwiększa się spektrum ich działania .
Probiotyki dzięki szerokiemu spektrum działania są stosowane do osiągnięcia efektów prozdrowotnych na wielu płaszczyznach, w tym zapobieganiu biegunkom poantybiotykowym. . Warto stosować preparaty, których technologia produkcji zapewnia ich trwałość zarówno podczas przechowywania, jak i przechodzenia po podaniu doustnym przez kwaśne środowisko żołądka
Piśmiennictwo:
- Szajewska H, Probiotyki w Polsce- kiedy, jakie i dlaczego? Gastroenterologia Kliniczna 2010; 2 (1): 1-9.
- Tokarz- Deptuła B, Śliwa- Dominiak J, Adamiak M, Deptuła W. Probiotyki a wybrane schorzenia u ludzi, Post Mikrobiol. 2015; 54 (2): 133-140
- Probiotyki- aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej; dostęp online: https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/168224,probiotyki-aktualny-stan-wiedzy-i-zalecenia-dla-praktyki-klinicznej
- Probiotyki przy antybiotykoterapii, dostęp online: https://www.medexpress.pl/probiotyki-przy-antybiotykoterapii/73026
- Gałecka M, Basińska A, Bartnicka A. Probiotyki- implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2018; 12 (5): 170-182.
- Szajewska H. Praktyczne zastosowanie probiotyków. Gastroenterologia Kliniczna 2014; 6 (1): 16-23.
- Nowak A, Śliżewska K, Libudzisz Z, Socha J. Probiotyki- efekty zdrowotne, Żywność. Nauka, technologia Jakość 2010; 4 (71): 20-36.
- Kubik C, Piasecka K, Anyszka A, Bielecki S. Polifruktany i fruktooligosacharydy (FOS)- występowanie, otrzymywanie i zastosowanie, Biotechnologia 2006; 2 (73): 103-116.
- Zaremba A, Dobrodziejstwa probiotyków i prebiotyków, Świat Przemysłu Farmaceutycznego 2015; 2: 58-63.
- www.multilac.pl
- Wanke- Rytt M, Probiotyki- za i przeciw, Aktualności Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków 2015; 1: 1-6.
- Winiarz D, Domańska K, Paluch K, Skrajnowska D. Probiotyki a zdrowie- dziś i jutro, Biul. Wydz. Farm. WUM 2017; 10; 89-94.
- Lutyńska A, Augustynowicz E, Wiatrzyk A. Problemy stosowania suplementów diety zawierających probiotyki, Przegląd Epidemiol 2012; 93 (3): 493-498.
ARTYKUŁ SPONSOROWANY