Kwas foliowy w ciąży – lek czy suplement?

Okres ciąży, czas przygotowania do niej (tzw. okres prekoncepcyjny), karmienie piersią to istotne etapy, które kształtują zdrowie fizyczne, psychiczne oraz intelektualne dziecka. Zbilansowana dieta, rezygnacja z palenia papierosów, picia alkoholu, a także suplementacja wybranych witamin, mikro- i makroelementów, to czynniki, o jakie zadbać powinna przyszła mama.

Przyglądając się wytycznym Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, zauważyć można, że do składników o korzystnym działaniu na rozwój dziecka należą kwas foliowy, witamina D3, jod, wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz żelazo. [1,2].

ROLA SUPLEMENTACJI KWASU FOLIOWEGO W OKRESIE CIĄŻY

Kwas foliowy dostarczony z pożywieniem, lekiem czy suplementem diety przechodzi szereg przemian biochemicznych, w wyniku których otrzymujemy jego aktywną formę 5-metylotetrahydrofolian. Do wspomnianych reakcji niezbędny jest również odpowiedni poziom witaminy B12 (niezbędny kofaktor). Podstawową funkcją folianów jest uczestnictwo w metabolizmie kwasów nukleinowych (szczególnie ważne w szybko dzielących się komórkach). Zbyt mała podaż kwasu foliowego i jego niedobór u kobiety w ciąży prowadzić może do wystąpienia wad cewy nerwowej płodu. Przyjmowanie przez kobiety kwasu foliowego w dawcę 0,4 mg na dobę obniża ryzyko wystąpienia takiej wady o 72%!  Do korzyści, jakie płyną z przyjmowania kwasu foliowego, zaliczamy również mniejszą częstotliwość występowania: wad serca, rozszczepu wargi i podniebienia, wad układu moczowego, defektu kończyn. Należy również wspomnieć, iż część kobiet zmaga się z nieprawidłowym metabolizmem kwasu foliowego, co prowadzić może do m.in. hiperhomocysteinemii, stanu przedrzucawkowego lub poronień nawracających. [1,3]

DAWKOWANIE KWASU FOLIOWEGO

Kwas foliowy nie jest składnikiem syntetyzowanym w organizmie, więc musi zostać dostarczony wraz z pożywieniem. Do produktów z wysoką zawartością kwasu foliowego zaliczane są: szpinak, sałata, produkty pełnoziarniste, jaja.  Jednak zapotrzebowanie na tę witaminę u kobiet w ciąży i kobiet karmiących jest zwiększone, a dieta dostarcza jej na poziomie ok. 150-250 µg. Zgodnie z rekomendacją Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego suplementacja kwasem foliowym powinna wyglądać w następujący sposób:

 
Zalecenia PTG
wiek rozrodczy Dieta bogata w kwas foliowy (kapusta, szpinak, jaja, produkty pełnoziarniste, sałata) [4].
minimum 12 tygodni przed planowaną ciążą Dodatkowa suplementacja kwasu foliowego.
okres ciąży, połogu oraz karmienia piersią Dodatkowa suplementacja kwasu foliowego.
Stosowanie preparatów o udokumentowanym składzie!

Dawki kwasu foliowego, jakie powinny być stosowane, uzależnione są od czynników ryzyka. Kobiety zdrowe, u których nie występowały wady płodu (również w wywiadzie rodzinnym), stosować powinny dawkę 0,4 mg na dobę. Dawka dla kobiet z grupy pośredniego ryzyka (m.in. wada płodu w wywiadzie, cukrzyca, palenie papierosów, otyłość, choroba Crohna) to 0,8 mg/dobę (zawierające również aktywne foliany) wraz z witaminą B12.  Grupa wysokiego ryzyka to dawki od 0,8 mg do 5 mg/dobę. [3]

SUPLEMENT DIETY

Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 roku określa definicję suplementu diety:

[…] środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego.

(Dz.U. nr 171, poz. 1225, art. 3, ust. 39)

PRODUKT LECZNICZY

Definicję oraz wymogi związane z rejestracją produktu leczniczego zawarta jest w ustawie Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001 roku:

[…] produktem leczniczym – jest substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne.

(Dz.U. 126, poz. 1381, art. 1, ust.32)

SUPLEMENT DIETY KONTRA PRODUKT LECZNICZY (W UPROSZCZENIU – LEK)

Różnica między lekiem a suplementem diety dotyczy w sposób szczególny kobiet w ciąży, bo właśnie dla nich wytyczne podają, aby przyjmowane przez nich preparaty kwasu foliowego miały udokumentowany skład oraz działanie. [3] Jednym z preparatów o statusie produktu leczniczego jest Folik firmy Gedeon Richter, w którym zawartość kwasu foliowego wynosi 0,4 mg w jednej tabletce. [5]

Podstawowe różnice między lekiem a suplementem diety:

LEK SUPLEMENT DIETY
PRZEZNACZENIE zapobieganie lub leczenie chorób uzupełnienie normalnej diety
DZIAŁANIE wywołuje działanie farmakologiczne brak działania farmakologicznego
ORGANY ODPOWIEDZIALNE ZA BEZPIECZEŃSTWO ORAZ WPROWADZANIE NA RYNEK Ø  Urząd Rejestracji Leków i Produktów BiobójczychØ  Główny Inspektorat Farmaceutyczny Główny Inspektorat Sanitarny
WPROWADZENIE NA RYNEK Złożenie obszernej dokumentacji potwierdzającej m.in. jakość, bezpieczeństwo, działanie leku, możliwe działanie niepożądane. Ponadto informację o dostawcach substancji czynnych i pomocniczych. Zgłoszenie do GIS, zawierające mniej obszerną dokumentację niż w wypadku leków (m.in. nazwa, postać produktu, jakościowa i ilościowa zawartość składników).Brak wymagań dotyczących szczegółowego udokumentowania bezpieczeństwa i jakości preparatu.

[6-10]

LITERATURA

  1. Spaczyński M. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących.
  2. Iwanowicz-Palus G, Stadnicka G., Bień A., Organizacja opieki przedkoncepcyjneji okołoporodowej determinantą zdrowia rodziny i społeczeństwa, Samodzielna Pracownia Umiejętności Położniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie.
  3. Bomba-Opoń D., Hirnle L., Kalinka J., Seremak-Mrozikiewicz A., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu.
  4. Świątkowska D. Klinika Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka Poradnik żywienia kobiet w ciąży.
  5. Charakterystyka Produktu Leczniczego – Folik, Gedeon Richter (online).
  6. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. 2006 nr 171 poz. 1225)
  7. Ustawa Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001r. (Dz.U. 2001 nr 126 poz. 1381)
  8. https://gis.gov.pl/ (online)
  9. https://www.gov.pl/web/gif (online)
  10. http://urpl.gov.pl/pl (online)