Laktoferyna dla zdrowia przyszłych mam

Laktoferyna w niedoborze żelaza podczas ciąży

U kobiet ciężarnych najczęściej spotyka się niedobory: żelaza, kwasu foliowego, jodu oraz witamin A i D, przy czym brak żelaza i folianów jest rozpowszechniony najbardziej [1]. Doustne preparaty żelaza charakteryzują się umiarkowaną biodostępnością, stąd podawane są w dużych dawkach, powodując liczne działania niepożądane, m.in. ze strony przewodu pokarmowego. Istotnym powikłaniem stosowania żelaza mineralnego jest także nasilenie stresu oksydacyjnego i stanów zapalnych w organizmie ciężarnej, co może zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego. 

Dlatego poszukuje się nowych, bezpiecznych sposobów profilaktyki i leczenia niedoborów żelaza u kobiet ciężarnych i karmiących. Takim źródłem łatwo przyswajalnego żelaza mogą być naturalne białka wiążące żelazo, w tym zwierzęca laktoferyna [2]. 

Zapotrzebowanie i niedobór żelaza podczas ciąży

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo dla kobiet nieciężarnych w okresie rozrodczym wynosi 18 mg [3]. Podczas ciąży zapotrzebowanie na żelazo rośnie 2-4-krotnie na skutek rozwoju łożyska, płodu i tkanek matki i ustalone jest średnio na poziomie 27 mg [3]. Jego źródłem w pierwszej kolejności powinna być dobrze zbilansowana dieta. Jednakże utrzymanie homeostazy żelaza często jest trudne z uwagi na brak apetytu czy mdłości trapiące przyszłe mamy. Trudno także zaspokoić te potrzeby wegetariankom czy wegankom, z uwagi na słabe przyswajanie niehemowego żelaza roślinnego i dietę nabiałową ograniczającą absorpcję żelaza. Anemią zagrożone są także ciężarne z zaburzeniami wchłaniania, przewlekłymi krwawieniami oraz wieloródki z krótkimi odstępami między kolejnymi ciążami [4].

Suplementacja żelaza podczas ciąży 

Obecnie wciąż brak ostatecznego konsensusu co do suplementacji żelaza podczas ciąży. WHO zaleca  suplementację żelaza u wszystkich kobiet planujących ciążę i ciężarnych w dawce 30-60 mg/dobę w celu zmniejszenia ryzyka powikłań dla matki i dziecka [5]. Większość towarzystw naukowych, m.in. European Food Safety Authority nie podziela tej opinii i zaleca suplementację żelaza u ciężarnych jedynie po stwierdzeniu jego niedoboru [5]. Do tego stanowiska przychyliło się również Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników w rekomendacji dotyczącej suplementacji u kobiet ciężarnych, w której uwzględniono niekorzystny wpływ zarówno niedoboru, jak i nadmiaru żelaza w ustroju kobiety ciężarnej. Przeładowanie żelazem jest groźne ze względu na tworzenie toksycznych reaktywnych form tlenu, co może prowadzić do: rozwoju insulinooporności, porodu przedwczesnego i wad rozwojowych płodu [5, 6]. Aktualne wytyczne zalecają suplementację żelaza jedynie u kobiet z obniżonym stężeniem Hb, obniżoną średnią objętością krwinki czerwonej i stężeniem surowiczej ferrytyny [5]. Preparaty żelaza należy zażywać między posiłkami, unikając produktów złożonych wielominerałowych, gdyż wiele mikroelementów wzajemnie ogranicza swoje wchłanianie. Obecność witaminy C zwiększa natomiast przyswajanie żelaza [3, 5].

Laktoferyna jako białko wielofunkcyjne

Laktoferyna jest obecna powszechnie w naszym organizmie. Może odwracalnie wiązać 2 jony żelaza Fe3+. W największych stężeniach występuje w wydzielinach przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczowo-płciowego. W tych „wrotach zakażenia” pełni rolę strażnika chroniąc organizm przed infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi i grzybiczymi [7, 8]. Poza bezpośrednim niszczeniem drobnoustrojów reguluje aktywność licznych komórek odporności wrodzonej i nabytej. Działa również jak prebiotyk, chroniąc i stymulując wzrost bakterii symbiotycznych w jelitach i narządach rodnych [9, 10]. W dużych stężeniach występuje w siarze i mleku dojrzałym, chroniąc oseska przed zakażeniami, stresem oksydacyjnym i zapaleniem, stymulując rozwój mikrobioty jelitowej oraz regulując dojrzewanie układu odpornościowego. Szczególne znaczenie spełnia zatem u dzieci urodzonych przedwcześnie [11].

Laktoferyna w profilaktyce i leczeniu niedokrwistości ciężarnych 

Wyniki licznych badań wskazują także, że laktoferyna jest regulatorem ogólnoustrojowego metabolizmu żelaza [2, 12, 13]. Uwalniana endogennie w jelicie lub dostarczana z dietą może być „dostawcą” żelaza do komórek nabłonka jelitowego. Ma to szczególne znaczenie podczas absorpcji żelaza z diety u noworodków i najmłodszych niemowląt, ze względu na słabo rozwinięte w tym wieku mechanizmy klasycznej regulacji jego wchłaniania. U osesków zatem zawarta w mleku matczynym zapewnia odpowiednią do aktualnych potrzeb jelitową „dostawę” żelaza, chroniąc przed groźnym jego niedoborem i nadmiarem [12, 13, 14]. Reguluje metabolizm żelaza także u dorosłych, również kobiet ciężarnych, co potwierdzono w kilkunastu próbach klinicznych, w tym kilku randomizowanych (metaanaliza w [15]).

Laktoferyna w profilaktyce zapalnych powikłań ciąży 

Podczas ciąży działanie układu immunologicznego matki nie podlega zahamowaniu, ale modulacji, co umożliwia prawidłowy przebieg implantacji, rozwoju zarodka i płodu oraz porodu [16, 17]. Niezbędną składową prawidłowej ciąży jest fizjologiczny sterylny stan zapalny o umiarkowanym nasileniu. Może on być jednak patologicznie wzmacniany na skutek infekcji, dodatkowych ognisk zapalnych czy zaburzeń metabolicznych. Zbyt silne zapalenie, będące skutkiem nierównowagi cytokin pro- i przeciwzapalnych, jest poważnym zagrożeniem dla ciąży, może spowodować zahamowanie wzrostu płodu oraz przedwczesny poród [18]. Zatem można zakładać, że przywrócenie tej równowagi będzie działać ochronnie. Taką aktywność ma laktoferyna.

dr Jolanta Artym

Zakład Terapii Doświadczalnej, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN 

ul. R. Weigla 12, 53-112 Wrocław, e-mail: jolanta.artym@hirszfeld.pl, tel. 71 370 99 18

Całość artykułu dostępna w najnowszym wydaniu magazynu MGR.FARM.

Literatura:

  1. Milman N, Paszkowski T, Cetin I, Castelo-Braneo C. Supplementation during pregnancy: beliefs and science. Gynecol. Endocrinol. 2016; 9: 1-8.
  2. Lönnerdal B. Alternative pathways for absorption of iron from foods. Pure Apll. Chem. 2010; 82: 429-436.
  3. Jarosz M (red.) Normy żywienia dla populacji Polski. Wydawnictwo IŻŻ, Warszawa 2017.
  4. Smoter K, Bomba-Opoń D, Wielgoś M. Żywienie ciężarnych i kobiet karmiących piersią a zdrowie dzieci. W: Szajewska H, Horvath A (red.) Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna, Warszawa 2017.
  5. Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników Rekomendacje dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, 2020.07.28 (dostęp z www.ptgin.pl/rekomendacje)
  6. Pietrzak B, Seremak-Mrozikiewicz A, Marciniak B et al. Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Ginekol. Perinatol. Prakt. 2016; 1: 115-121.
  7. Artym J. Laktoferyna – niezwykłe białko. Wydawnictwo Medyczne BORGIS, Warszawa, 2016.
  8. Mayeur S, Spahis S, Pouliot Y, Levy E. Lactoferrin, a pleiotropic protein in health and disease. Antioxid. Redox Signal. 2016; 24: 813-836.
  9. Artym J, Zimecki M: Korzystne działanie laktoferyny na mikrobiotę przewodu pokarmowego. Post. Mikrobiol. 2020; 59: 277-290.
  10. Valenti P, Rosa L, Capobianco D, Lepanto MS et al. Role of lactobacilli and lactoferrin in the mucosal cervicovaginal defense. Front. Immunol. 2018; 9: 376.
  11. Ochoa TJ, Sizonenko SV. Lactoferrin and prematurity: a promising milk protein? Biochem. Cell Biol. 2017; 95(1): 22-30.
  12. Artym J. Laktoferyna – strażnik procesów przyswajania żelaza. Post. Biol. Kom. 2015; 42: 283-308.
  13. Artym J. Udział laktoferryny w gospodarce żelazem w organizmie. Część I: Wpływ laktoferryny na wchłanianie, transport i magazynowanie żelaza. Postepy Hig. Med. Dosw. 2008; 62: 599-611.
  14. Artym J, Zimecki M. Metabolizm żelaza u noworodków i niemowląt z uwzględnieniem roli laktoferyny. Postępy Neonatologii 2020; 4(26): 15-21.
  15. Abu Hashim H, Foda O, Ghayaty E. Lactoferrin or ferrous salts for iron deficiency anemia in pregnancy: A meta-analysis of randomized trials. Eur. J. Obstet. Gynecol. Reprod. Biol. 2017; 219: 45-52.
  16. Mor G, Cardenas I, Abrahams V, Guller S. Inflammation and pregnancy: the role of the imune system at implantation site. Ann. N Y Acad. Sci. 2011; 1221: 80-87.
  17. Kalagiri RR, Carder T, Choudhury S et al: Inflammation in complicated pregnancy and its outcome. Am. J. Perinatol. 2016; 33(14): 1337-1356.
  18. Vesce F, Giugliano E, Bignardi S et al. Vaginal lactoferrin administration before genetic amniocentesis decreases amniotic interleukin-6 levels. Gynecol. Obstet. Invest. 2014; 77(4): 245-249.