Jama ustna człowieka, nawet w warunkach fizjologicznych, jest siedliskiem wielu gatunków drobnoustrojów, naturalna mikrobiota ustala się w wieku dziecięcym, jednak jest zmienna wraz z wiekiem pod wpływem bodźców zarówno środowiskowych, jak i behawioralnych. Jamę ustną zasiedlają głównie bakterie i grzyby, które bytują w niej bez żadnej szkody dla gospodarza, jednak w warunkach obniżonej odporności, braku higieny lub po urazach mechanicznych, niektóre z nich (tak zwane pasożyty oportunistyczne) mogą powodować powstanie stanów zapalnych (1). Choroby jamy ustnej mogą być również wywoływane przez chorobotwórcze bakterie, grzyby, wirusy oraz pierwotniaki, które mogą przedostać się do niej ze środowiska zewnętrznego (2).
Właściwa dbałość o higienę jamy ustnej, a co za tym idzie jej zdrowie, ma znaczenie dla podstawowych czynności życiowych, jak jedzenie i mówienie, ale jest również niepodważalna jako czynnik komfortu funkcjonowania w społeczeństwie, wpływając na jakość kontaktów interpersonalnych, co związane jest chociażby ze świeżością oddechu. W ten sposób właściwy stan błon śluzowych przekłada się nie tylko na brak dokuczliwych i bolesnych zmian chorobowych, ale również na właściwe samopoczucie i zdrowie psychiczne (3). Ostatnio pojawia się również coraz więcej doniesień łączących stany zapalne jamy ustnej oraz związaną z nimi indukcję czynników zapalnych (jak IL-1 i i-6, PGE2 czy TNF-α) z procesem powstawania blaszki miażdżycowej i występowaniem chorób sercowo-naczyniowych (4). Okazuje się również, że mediatory stanu zapalnego, indukowane przez stany zapalne dziąseł i przyzębia, mogą mieć negatywny wpływ na barierę krew-mózg i poprzez to oraz wcześniej wspomniane indukowanie procesu miażdżycowego przyczyniać się do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera (5). Rosnąca długość życia oraz większa świadomość społeczna, a także ciągłe pojawianie się nowych produktów do leczenia i pielęgnacji jamy ustnej wymaga od farmaceutów lepszego rozeznania w dostępnych na rynku preparatach.
Złoty standard – chlorheksydyna oraz mleczan glinu
Chlorheksydyna jest jednym z najpopularniejszych i najpowszechniej stosowanych obecnie antyseptyków. Jest składnikiem wielu preparatów, obecna jest między innymi w popularnym opatrunku służącym do opatrywania ran pooparzeniowych i otarć, płynie dezynfekującym do mycia rąk oraz przede wszystkim w licznych produktach stosowanych w stanach chorobowych jamy ustnej i gardła; zarówno w preparatach dostępnych dla pacjenta w aptekach, jak i stosowanych przez lekarzy dentystów w gabinetach (6).
Chlorheksydyna posiada szerokie działanie przeciwdrobnoustrojowe, działa silnie bakteriobójczo w stosunku do bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, a także wykazuje aktywność w stosunku do pierwotniaków, grzybów i wirusów. Jako związek posiadający ładunek dodatni wykazuje tendencję do łączenia się ze strukturami o przeciwnym ładunku, np. błoną komórkową mikroorganizmów, powodując ten sposób wzrost jej przepuszczalności, zaburzenie jej funkcji życiowych i w konsekwencji śmierć komórki. Chlorheksydyna posiada również korzystną właściwość polegającą na zdolności do łączenia się z błoną śluzową, dzięki czemu jej efekt przeciwdrobnoustrojowy utrzymuje się przez wiele godzin po zastosowaniu. Dodatkową zaletą chlorheksydyny jest jej znikoma szkodliwość, efekty uboczne jej stosowania, takie jak zmiana zabarwienia zębów, wypełnień i błon śluzowych oraz podrażnienia i zaburzenia smaku są przejściowe i w pełni odwracalne po zaprzestaniu stosowania (7, 8).
Mleczan glinu, najbardziej kojarzony jako składnik past do zębów, jest związkiem wykazującym zdolność koagulowania białek znajdujących się na powierzchni błony śluzowej jamy ustnej, co przekłada się na efekt ściągający i hamujący krwawienia. Dzięki tym właściwościom znalazł zastosowanie w profilaktyce i leczeniu paradontozy, a także może być przydatny w łagodzeniu stanów związanych z urazami mechanicznymi błony śluzowej jamy ustnej. Mleczan glinu wykazuje działania miejscowe już w niewielkich stężeniach, co pozwala na uniknięcie ogólnej toksyczności (9). Wśród soli organicznych warto również zwrócić uwagę na sole kwasu cytrynowego. Cytrynian cynku wykazuje korzystne działanie związane z ograniczaniem tworzenia płytki zębowej, dzięki któremu może on również znaleźć zastosowanie w profilaktyce i leczeniu chorób zapalnych jamy ustnej (8).
Nowy standard – tauryna
Będąca niebiałkowym (niewbudowującym się w łańcuchy peptydowe) aminokwasem tauryna, czyli kwas 2-aminoetanolsulfonowy, pełni wiele ważnych fizjologicznych funkcji, związanych między innymi z neurotransmisją, prawidłowym funkcjonowaniem mięśni, wątroby, siatkówki i wielu innych narządów. Odgrywa ważną rolę w procesach metabolicznych jako substrat, ale również wykazuje silne działanie antyoksydacyjne, stanowiąc w ten sposób ochronę przed wolnymi rodnikami.
Tauryna reaguje m.in. z produkowanym przez leukocyty kwasem chlorowym (I), tradycyjnie zwanym kwasem podchlorawym, który jest jednym z elementów reakcji zapalnej. Przy nasilonej odpowiedzi immunologicznej związek ten może uszkadzać niezajęte chorobowo tkanki, doprowadzając w ten sposób do nasilenia objawów i może sprzyjać powstawaniu przewlekłych stanów zapalnych. Dzięki tej właściwości unieczynnienia kwasu podchlorawego tauryna jest przydatna w leczeniu parodontozy i innych chorób jamy ustnej o podłożu zapalnym (10).
Produkty Septoral
Jak wspomniano wcześniej, chlorheksydyna od wielu lat stanowi podstawę zapobiegania i leczenia chorób związanych z błonami śluzowymi jamy ustnej, począwszy od profilaktyki płytki nazębnej, przez paradontozę i krwawienia związane z urazami mechanicznymi, po afty i wywoływane przez czynniki infekcyjne pleśniawki. Uzasadnione jest więc połączenie chlorheksydyny z innymi, synergistycznie działającymi substancjami, takimi jak omówione powyżej mleczan glinu i tauryna lub inne substancje o udowodnionym działaniu łagodzącym i regenerującym błony śluzowe jak kwas hialuronowy (11).
Wśród produktów SeptOral można wyróżnić dwie linie – linię MED oraz linię PROFILACTIC, przy czym w każdej z nich znajdują się dwa produkty. Największą uwagę przykuwa preparat SeptOral żel stomatologiczny z linii MED, który poza 0,2% chlorheksydyną, zawiera również mleczan glinu, taurynę, kwas hialuronowy oraz cytrynian sodu, który zmniejsza przewodnictwo bodźca bólowego przez zębinę i dzięki temu ogranicza nadwrażliwość zębów. Poprzez 5 aktywnych składników o udowodnionym działaniu preparat wykazuje kompleksowe i wielokierunkowe działanie. Poza ciekawym i niepowtarzalnym składem preparat ma inne zalety:
- duże, ekonomiczne opakowanie (20 ml), wyposażone w wygodny aplikator,
- może być stosowany przez rok po otwarciu,
- nie zawiera alkoholu,
- odpowiedni dla szczególnych grup pacjentów – kobiety w ciąży, dzieci już od 6. roku życia oraz pacjentów onkologicznych.
Uzupełnienie linii SeptOral MED stanowi płyn do płukania jamy ustnej, również zawierający chlorheksydynę w stężeniu 0,2%. Niewątpliwą zaletą płynu SeptOral MED, w porównaniu do preparatów konkurencyjnych, jest brak zawartości etanolu, co poprawia jego właściwości organoleptyczne i zmniejsza ryzyko wystąpienia podrażnień, a dodatkowo może być stosowany, podobnie jak żel od 6. roku życia. Płyny do płukania SeptOral nie muszą być rozcieńczane, co stanowi dużą wygodę użytkownika i odróżnia je od wielu popularnych, dostępnych obecnie produktów.
Linię PROFILACTIC przeznaczaną do codziennej profilaktyki i pielęgnacji wyróżnia obecność chlorheksydyny w stężeniu 0,05 %, która skutecznie zabezpiecza przed rozwojem patologicznych drobnoustrojów i płytki nazębnej, nie powodując przy tym charakterystycznego przebarwienia zębów. Oba produkty tej linii: płyn do płukania jamy ustnej oraz pasta do zębów zwierają również mleczan glinu i niezbędny do mineralizacji szkliwa zębów fluor (12). Ponadto pasta do zębów SeptOral profilactic zawiera również taurynę oraz cytrynian cynku.
Produkty linii SeptOral mogą być zalecane jako podstawa lub uzupełnienie leczenia oraz profilaktyka:
- aft,
- pleśniawek,
- krwawienia dziąseł spowodowanego paradontozą lub urazami mechanicznymi,
- w sytuacjach w których wymagane jest intensywne wspomagania gojenia i regeneracji – po zabiegach stomatologicznych jak ekstrakcja zęba lub usuwanie kamienia,
- nadwrażliwości zębów,
- halitozy.
Podsumowanie
Produkty SeptOral charakteryzują się nowoczesnym składem, wyróżniającym je spośród dostępnych dotychczas preparatów. Połączenie uznanej od lat chlorheksydyny z innymi składnikami, przede wszystkim z zyskującą popularność w stomatologii tauryną o właściwościach przeciwutleniających, nadaje produktom SeptOral niepowtarzalne właściwości, dzięki którym mogą być rekomendowane pacjentom z problemami błon śluzowych jamy ustnej (linia MED) oraz stanowić podstawę pielęgnacji i zapobiegania problemom jamy ustnej (linia PROFILACTIC). Co bardzo ważne, preparaty Septoral nie zawierają etanolu, przy czym nie wpływa to na ich właściwości odkażające ani trwałość produktów – płyny mogą być używane przez 6 miesięcy, a żel oraz pasta przez cały rok po pierwszym otwarciu opakowania.
Wszystkie produkty Septoral mogą być rekomendowane zarówno osobom sporadycznie zgłaszającym problemy zapalne jamy ustnej, którym zależy na szybkim uzyskaniu poprawy, ale również szczególnym grupom pacjentów, jak osoby z przewlekłymi schorzeniami zapalnymi jamy ustnej, w tym pacjenci onkologiczni, których nabłonki mogą być wyjątkowo wrażliwe i podatne na stany zapalne oraz urazy. Brak w składzie alkoholu sprawia, że preparaty Septoral są nie tylko delikatne, ale również bezpieczne dla dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących, ale również kierowców, którzy nie muszą obawiać się kontroli alkomatem po zastosowaniu płynu do płukania jamy ustnej. Należy pamiętać, że dbałość o właściwą higienę jamy ustnej jest ważna nie tylko dla zachowania komfortu funkcjonowania, ale może stanowić profilaktykę tak poważnych schorzeń, jak choroby układu krążenia i choroba Alzheimera.
Literatura:
- Derda M., Hadaś E., & Skrzypczak, Ł. (2015). Pasożyty jamy ustnej.
- Paśnik U., Brukwicka I., Błaszczak B., Kopański Z., Rowiński J., Strychar J. (2017). Mikroflora jamy ustnej. J. Clin. Healthcare, 4(1).
- Przybyłowska, D., & Mierzwińska-Nastalska, E. (2013). Wpływ higieny jamy ustnej i uzupełnień protetycznych na zdrowie ogólne. Nowa Stomatol, 2, 83–7.
- Buhlin, K., Hultin, M., Norderyd, O., Persson, L., Pockley, A. G., Rabe, P. & Gustafsson, A. (2009). Risk factors for atherosclerosis in cases with severe periodontitis. Journal of clinical periodontology, 36(7), 541–549.
- Shoemark, D. K., & Allen, S. J. (2015). The microbiome and disease: reviewing the links between the oral microbiome, aging, and Alzheimer’s disease. Journal of Alzheimer’s Disease, 43(3), 725–738.
- Malicka, B., Ziętek, M., & Grzebieluch, W. (2005). Zastosowanie chlorheksydyny w stomatologii. Med. Probl, 42(3), 497–505.
- Kramer, A., OA, M. G., Reichwagen, S., Widulle, H., Heldt, P., & Nuernberg, W. (2008). Octenidine, chlorhexidine, iodine and iodophores. Preprint: Georg Thieme Verlag KG.
- Kozłowski, Z., & Konopka, T. (2004). Wybrane zagadnienia z farmakoterapii chorób błony śluzowej jamy ustnej. Med. Probl, 41(1), 119–123.
- Rathe, F., Auschill, T. M., Sculean, A., Gaudszuhn, C., & Arweiler, N. B. (2007). The plaque and gingivitis reducing effect of a chlorhexidine and aluminium lactate containing dentifrice (Lacalut aktiv®) over a period of 6 months. Journal of clinical periodontology, 34(8), 646–651.
- Park, E., Jia, J., Quinn, M. R., & Schuller-Levis, G. (2002). Taurine chloramine inhibits lymphocyte proliferation and decreases cytokine production in activated human leukocytes. Clinical Immunology, 102(2), 179–184.
- Sukumar, S., & Drízhal, I. (2007). Hyaluronic acid and periodontitis. ACTA MEDICA-HRADEC KRALOVE-, 50(4), 225.
- Zębów, Z. F., Młodzieży, U. D., & Polskiego, P. P. (2017). Fluoride compounds in dental caries prophylaxis in children and adolescents–review of Polish literature. Przegląd Epidemiologiczny, 71(4), 603–11.