Ochrona przed zakażeniem jako istotny element procesu gojenia ran i oparzeń

RANY I OPARZENIA 

Skóra to niezwykle ważna struktura, która chroni narządy wewnętrzne – przed zanieczyszczeniami i drobnoustrojami [1]. Każde naruszenie integralności i ciągłości skóry nazywamy raną. Czynnikami wywołującymi rany są urazy. Urazy mogą być mechaniczne, termiczne lub chemiczne. Uraz mechaniczny to m.in. stłuczenie. Urazem termicznym może być np. oparzenie. Urazy chemiczne wywoływane są np. przez kwasy. Rany mogą być powierzchowne lub głębokie, niemniej jednak każda rana odznacza się podobnym procesem gojenia.

Podczas gojenia ran wyróżnia się 3 fazy:

  • Fazę oczyszczania, czyli zapalenia
  • Fazę proliferacji
  • Fazę przebudowy, czyli wytwarzania blizny [2,3].

W trakcie gojenia procesy komórkowe przechodzą ze stanu zapalnego do procesów regeneracji [2]. Czynniki wydłużające czas trwania stanu zapalnego utrudniają prawidłowe gojenie. Jednym z elementów zaburzających normalny proces gojenia są zanieczyszczenia drobnoustrojami [1,4].

INFEKCJA RANY A PRZEBIEG PROCESU GOJENIA

Ryzyko zainfekowania rany jest zwykle dość wysokie — zwłaszcza w przypadku owrzodzeń, odleżyn i oparzeń — także oparzeń słonecznych [3]. Najczęściej z ran i oparzeń izolowane są:

  • bakterie Gram(+): Staphylococcus auerus
  • bakterie Gram(-): Klebsiella, Enterobacter, Proteus, Pseudomonas, E.coli [3,5].

Obecność bakterii w obrębie rany znacząco utrudnia proces gojenia [5]. Drobnoustroje przyczyniają się m.in. do tworzenia wysięków, które zawierają liczne cytokiny i enzymy proteolityczne. Proteazy niszczą białka wzrostowe i macierz zewnątrzkomórkową, a cytokiny potęgują stan zapalny [3]. Przyczynia się to do opóźnienia i wydłużenia procesów gojenia, oraz stwarza ryzyko powstania powikłań [3,4].

W jaki sposób możemy zmniejszyć ryzyko wystąpienia tego typu stanów?

SULFADIAZYNA SREBRA — ZWIĄZEK CHEMICZNY O DZIAŁANIU PRZECIWDROBNOUSTROJOWYM

W 1968 roku dokonano syntezy sulfadiazyny srebra – z azotanu srebra i sulfadiazyny sodowej [5]. Związek ten stanowi połączenie dwóch substancji o działaniu przeciwdrobnoustrojowym: bakteriobójczych jonów srebra i bakteriostatycznej sulfadiazyny. Zaletami takiego połączenia są:

  • szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego – SSD oddziałuje na liczne bakterie Gram(+) i Gram(-), m.in.: S. aureus, P. aeruginosa, E. coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus vulgaris, itp.
  • Niska biodostępność przy podaniu miejscowym
  • Duża aktywność w obrębie rany [3,5].

Sulfadiazyna srebra w obecności płynów zewnątrzkomórkowych rozpada się do wolnych jonów srebra i sulfadiazyny. Srebro przyłącza się do DNA bakteryjnego blokując jego transkrypcję, a dodatkowo zaburza bakteryjny łańcuch oddychania [1]. Sulfadiazyna osłabia integralność ściany komórkowej bakterii, co znacząco osłabia żywotność patogenu [1,5]. 

Co ważne — sulfadiazyna srebra pozostaje obojętna wobec komórek ludzkich [1].

ZASTOSOWANIE SULFADIAZYNY SREBRA W PRAKTYCE

Biorąc pod uwagę fakt, że infekcje ran są jednym z głównych problemów uniemożliwiających prawidłowy przebieg procesu gojenia – rekomenduje się, aby opatrunki na rany zawierały środki przeciwbakteryjne [4]. Sulfadiazyna srebra posiada wiele zastosowań, a w zależności od formy podania może być stosowana zarówno na rany suche, jak i te, które się sączą.

  1. Rany suche, małe oparzenia, oparzenia słoneczne, otarcia, rany powierzchowne
    W kontekście tego typu ran oprócz działania przeciwbakteryjnego zaleca się odpowiednio nawilżyć środowisko rany. Dlaczego? Wilgotne środowisko wzmacnia działanie czynników wzrostu i ułatwia migrację komórek w obrębie rany [1]. Proces gojenia przebiega wówczas dużo sprawniej. W tym celu stosuje się m.in. opatrunki na bazie hydrożeli.
    Hydrożele są to usieciowione polimery, które zawierają nawet 95-96% wody [2]. Bardzo dobrze sprawdzają się na suche rany, gdyż nawilżają środowisko rany i utrzymują w jej obrębie wilgoć. Co ważne – dzięki swoim właściwościom odznaczają się działaniem chłodzącym, co jest szczególnie zalecane przy oparzeniach termicznych, np. wywoływanych przez ekspozycję na słońce[2,6].
    Przykładem preparatu na bazie hydrożelu zawierającego 1% sulfadiazyny srebra jest wyrób medyczny Sofargen gel. Produkt utrzymuje wilgoć w obrębie rany i zmniejsza ryzyko zainfekowania. A zgodnie z definicją rany, każde naruszenie ciągłości skóry może umożliwiać wniknięcie patogenu do ustroju.
  2. Rany sączące, z wysiękiem
    W tym przypadku właściwym postępowaniem jest ograniczenie nadmiernego wysięku. Wysięk pochodzi z mikrokrążenia i powstaje w obecności stanu zapalnego [7]. Jego nadmierna ilość może negatywnie wpływać na proces gojenia, gdyż wysięk stwarza środowisko dla wzrostu bakterii (sprzyja tworzeniu biofilmu) i przyczynia się do rozkładu białek niezbędnych w procesie gojenia [3,8]. Dodatkowo nadmiar wysięku wywołuje macerację rany [8].
    W ranach z wysiękiem zastosowanie znajduje m.in. kaolin, czyli naturalny minerał pozwalający zmniejszyć ilość powstającego płynu [9]. Kaolin aktywuje niektóre czynniki krzepnięcia krwi, co prowadzi do ograniczenia ilości wysięku w obrębie rany, dodatkowo posiada wysoką zdolność do jego absorpcji, przez co może efektywnie osuszać ranę [10].
    Przykładem preparatu zawierającego połączenie kaolinu i sulfadiazyny srebra jest Sofargen spray. Wyrób medyczny Sofargen spray może być pomocny na niewielkie rany i oparzenia, zwłaszcza z nadmiernym wysiękiem.

Zapamiętaj — stosowanie bezpośrednio na ranę lub oparzenie powszechnie dostępnych w aptekach maści z antybiotykami nie jest właściwym postępowaniem. Hydrofobowe podłoża tych maści mogą utrudniać proces gojenia.

Literatura

  1. Silver sulfadiazine loaded breathable hydrogel sponge for wound healing, Anamika Pandey, Munira Momin, Anita Chando, Drug Metabol Pers Ther 2020; 35(3): 20200124
  2. Wound dressings: selecting the most appropriate type, Karen C. Broussard, Jennifer Glockner Powers, Am J Clin Dermatol (2013) 14:449-459
  3. Fizjologia i patofizjologia procesu gojenia ran, Stanisław Dąbrowski, Polska Medycyna Paliatywna 2003, tom 2, nr 4
  4. Antimicrobial dressing of silver sulfadiazine-loaded halloysite/cassava starch-based (bio)nanocomposites, Graziele Louize Policarpio da Silva, Lais Caroline de Assuncao Morais, Juliana Bonametti Olivato, Journal of Biomaterials Applications 2021, Vol. 35(9) 1096-1108
  5. Silver sulfadiazine: an antibacterial agent for topical use in burns: A review of the literature, Steen Hoffmann, Scand J Plast Reconstr Surg 18: 119-126, 1984
  6. Pierwsza pomoc – oparzenia, Elżbieta Janiszewska, Polskie Towarzystwo Pielęgniarstwa Ratunkowego, cz.III
  7. Wysięk w procesie gojenia ran, Maciej Zieliński, Szymon Markiewicz, Marcin Gabriel, Zbigniew Krasiński, Leczenie ran 2021; 18(2): 37-44
  8. Leczenie odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część II, praca zbiorowa, Leczenie Ran 2020; 17 (4): 151-184
  9. Use of Kaolin-impregnated gauze for improvement of intraoperative hemostasis and postoperative wound healing in blepharoplasty, Srinivas Sai A. Kondapalli, et.al., J Clin Aesthet Dermatol. 2016 Jun;9(5):51-5
  10. Adsorption of natural annatto dye by kaolin: Kinetic and equilibrium, Munique Dias, et.al, Enviromental Technology 2019, doi: 10.1080/09593330.2019.1578418

Artykuł sponsorowany