W sobotnie popołudnie pacjentem Twojej apteki jest żona 29-letniego mężczyzny – zagorzałego fana i amatora koszykówki. Z informacji uzyskanych od kobiety dowiadujesz się, że ów mężczyzna postanowił po niedawnej, wymuszonej pandemią izolacji wznowić treningi w ramach swojej ulubionej dyscypliny sportowej. Niestety – brak przygotowania i dłuższa przerwa od gry przyczyniły się do wystąpienia kontuzji – skręcenia kostki.
Pacjent skarży się na silny ból, a dodatkowo pojawił się rozległy obrzęk. Miejsce urazu stało się bardzo tkliwe, a sam pacjent został przymusowo „przytwierdzony” do łóżka. Kobieta prosi Cię zatem o pomoc.
CO WIEMY O WSPOMNIANYM PACJENCIE?
Uraz opisany przez kobietę to częsta dolegliwość w sporcie, zwłaszcza amatorskim. Postępowanie przy skręceniu obejmuje przede wszystkim unieruchomienie stawu oraz właściwą farmakoterapię [1]. Niestety – takie kontuzje wiążą się zwykle z silnymi dolegliwościami bólowymi i obrzękiem, co bezpośrednio wynika z powstałego w tym miejscu stanu zapalnego. A ten z kolei jest wynikiem działania prostaglandyn – czyli mediatorów stanu zapalnego [2].
MOŻLIWOŚCI LECZNICZE WOBEC BÓLU WYWOŁANEGO STANEM ZAPALNYM
Miejscowy stan zapalny to wynik działania cyklooksygenazy, która przekształca kwas arachidonowy w prostaglandyny [2,3]. Substancje te inicjują rozwój stanu zapalnego i związanych z nim dolegliwości, m.in. bólowych. Logicznym wydaje się zatem wdrożenie leczenia hamującego rozwój lokalnego zapalenia.
Grupą leków, która skutecznie przeciwdziała syntezie prostaglandyn (w tym prostaglandyny E2, która w miejscu zapalenia osiąga bardzo wysokie stężenia) są NLPZ-y [4]. Co do zasady leki z tej grupy hamują aktywność cyklooksygenaz i przyczyniają się do zmniejszenia obrzęku i przekrwienia [5,6]. Zastosowane w przypadku schorzeń i urazów narządu ruchu przyczyniają się do poprawy ruchomości stawów objętych stanem zapalnym [6]. Wynika to z faktu, że eliminują jego przyczynę, a więc nadmierną syntezę prostaglandyn [6]. Ten mechanizm działania NLPZ-ów sprawia, że są one wykorzystywane z powodzeniem w leczeniu bólu pourazowego i mięśniowego, a także w schorzeniach zwyrodnieniowych i reumatoidalnych [2,7].
NLPZ DOUSTNY CZY MIEJSCOWY?
Doustne podanie leku z grupy NLPZ wiąże się z hamowaniem syntezy prostanoidów w różnych tkankach i narządach. Z punktu widzenia zdrowia pacjenta nie zawsze będzie to zjawisko korzystne – wszak prostaglandyny wpływają chociażby ochronnie na nabłonek przewodu pokarmowego i uczestniczą w prawidłowej pracy układu sercowo-naczyniowego [5].
Alternatywą dla leczenia ogólnego jest podanie miejscowe na nieuszkodzoną skórę. Badania pokazują, że miejscowa aplikacja NLPZ zapewnia wysoki poziom redukcji bólu w ostrych stanach, takich jak skręcenia i nadwyrężenia [8]. Podanie na skórę jest ponadto zalecane przez liczne, międzynarodowe towarzystwa naukowe jako leczenie I-go rzutu, m.in. w dolegliwościach zwyrodnieniowych stawu kolanowego i ręki [9]. Wynika to z faktu, że podanie miejscowe:
- Wiąże się z taką samą skutecznością, co podanie doustne.
- Ma wyższy profil bezpieczeństwa niż podanie ogólne, co wynika z mniejszej biodostępności leku w krążeniu ogólnym.
- To możliwość redukcji skutecznej dawki leku o nawet 40% względem podania doustnego.
- Pozwala na osiągnięcie większych stężeń leku w miejscu objętym stanem zapalnym, gdyż tkanki słabo unaczynione (jak chrząstka stawowa) nie zawsze są w stanie zaabsorbować z krążenia ogólnego pożądanej dawki substancji leczniczej [2,3,6,9].
Warto też wiedzieć, że wśród czynników ryzyka wystąpienia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego po doustnym przyjęciu NLPZ jest też unieruchomienie pacjenta [5]. W takich przypadkach tym bardziej zalecane jest podanie leku miejscowo na skórę.
WYBÓR KONKRETNEGO NLPZ MA ZNACZENIE
Pacjenci przy wyborze leku często kierują się ceną i przyzwyczajeniem [5]. Tymczasem wyznacznikiem tym powinna być skuteczność i bezpieczeństwo. Przykładem substancji o wysokiej skuteczności jest indometacyna [3,4]. Ma ona wyższy potencjał hamowania syntezy prostaglandyn od chociażby naproksenu i ibuprofenu [3].
Pacjenci oceniają skuteczność indometacyny jako zadowalającą, a jej regularne stosowanie u osób z dolegliwościami reumatycznymi wiąże się z redukcją doznań bólowych średnio z 89% do 10% [7,10]. Pod względem bezpieczeństwa indometacyna zajmuje również czołowe miejsca – częstość pojawienia się skórnych reakcji niepożądanych to mniej niż 1% [10].
Indometacyna jest też jednym z nielicznych NLPZ, po zastosowaniu których ryzyko wystąpienia skórnych reakcji fotoalergicznych jest znikome. Co więcej – substancja ta okazuje się mieć pewnego rodzaju właściwości fotoprotekcyjne, co objawia się hamowaniem rozwoju rumienia skórnego po ekspozycji na promieniowanie [11,12]. Właściwość ta jest niewątpliwie dużą zaletą indometacyny, zważywszy na fakt, że liczne NLPZ-y (jak ketoprofen czy etofenamat) odznaczają się wysokim prawdopodobieństwem wystąpienia fotoalergii [2,9].
CO ZATEM ZAREKOMENDOWAĆ PACJENTOWI?
W opisanym przypadku dobrym rozwiązaniem wydaje się być aerozol na skórę Elmetacin, którego substancją czynną jest indometacyna [13].
Forma aerozolu niesie ze sobą wiele zalet, chociażby:
- Wygodę i szybkość aplikacji – w odróżnieniu od maści czy żeli aerozol nie brudzi, co dla wielu pacjentów może być dodatkowym argumentem dla regularnego stosowania
- Pozwala na równomierne rozprowadzenie leku na skórze
- Unikamy zbędnego dotykania bolesnych i podrażnionych miejsc – Elmetacin nie wymaga wcierania, jak inne leki w sprayu.
- Wysoką wydajność – forma aerozolu pozwala pokryć nawet 30% więcej powierzchni niż tożsama ilość substancji czynnej w formie żelu/maści [14].
Elmetacin jest lekiem bezpiecznym (podanie na skórę), efektywnym (działa konkretnie w miejscu stanu zapalnego), wygodnym i skutecznym (zawiera indometacynę). Możesz go zatem bez przeszkód zarekomendować pacjentowi z urazem sportowym.
ARTYKUŁ SPONSOROWANY
Literatura:
- Kompleksowe postępowanie fizjoterapeutyczne w skręceniu stawu skokowego, Paulina Brzezińska, Jan Mieszkowski, Journal of Education, Health and Sport, 2015;5(9): 527-548
- Bezpieczeństwo stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych ze szczególnym uwzględnieniem leków o kategorii dostępności OTC – bez recepty, Szkolenie specjalizacyjne – farmacja apteczna, Magdalena Michałowska, Studium Kształcenia Podyplomowego Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019
- The Pharmacology of Indomethacin, Sylvia Lucas, Headache Currents, February 2016
- Porównanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), Jarosław Woroń, Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski, Medycyna po Dyplomie 2011(20); 6(183): 55-63
- Powikłania farmakoterapii bólu, Jarosław Woroń, Jerzy Wordliczek, Iwona Filipczak-Bryniarska, Jan Dobrogowski, Anestezjologia i Ratownictwo 2008; 2: 177-184
- Wybrane aspekty bezpieczeństwa leczenia NLPZ, Krzysztof Rell, Pediatr Med. ROdz 2011, 7(1), p.41-48
- Kierunki poszukiwań i zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, Ryszard Międzybrodzki, Postepy Hig Med. Dosw. (online), 2004; 58: 438-448
- Topical NSAIDs for acute musculoskeletal pain in adults (Review), Derry S, Moore RA, Gaskell H, McIntyre M, Wiffen PJ, Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 6. Art. No.: CD007402
- Efficacy and safety of topical NSAIDs in the management of osteoarthritis: Evidence from real-life setting trials and surveyes, Francois Rannou, Jean-Pierre Pelletier, Johanne Martel-Pelletier, Seminars in Arthritis and Rheumatism 45(2016), 18-21
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) stosowane miejscowo, Kurier Medyczny, Interna-Marzec 2019
- Photoprotective effect of topical indomethacin – an experimental study, Thomas Schwarz, Fritz Gschnait, Franz Greiter, Dermatologica 171: 450-458 (1985)
- A quantitative study of the effect of topical indomethacin on cutaneous erythema induced by UVB and UVC radiation, P.M.Farr, B.L. Diffey, British Journal of Dermatology (1986), 115, 453-466
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Elmetacin
- Aerozole w dermatologii, Agnieszka Bożek, Adam Reich, Forum Dermatologicum 2016, tom 2, nr 2, 64-67