Problem zaparć u dzieci

Przyczyny zaparć u dzieci

Tak jak już zostało wspomniane we wstępie, za występowanie zaparć u dzieci w większości przypadków odpowiedzialne jest oddziaływanie czynników idiopatycznych. Można do nich zaliczyć [4,5]: 

  • niewłaściwą dietę (zbyt mała podaż płynów, niedostateczna ilość błonnika w pożywieniu), 
  • zbyt wczesne wprowadzenie produktów mlecznych pochodzenia krowiego do diety uzupełniającej niemowlaka, 
  • brak aktywności ruchowej u dzieci, 
  • predyspozycje genetyczne, 
  • zaburzenia natury psychologicznej, w tym jadłowstręt, niechęć do oddawania stolca w nowych miejscach, uczucie skrępowania, 
  • brak umiejętności rozluźniania mięśni miednicy, co prowadzi do paradoksalnego ich skurczu i w efekcie cofania treści jelitowej powyżej bańki odbytnicy. 

Dużo rzadziej przyczyny zaparć u dzieci mają podłoże organiczne. Dotyczy to zaledwie kilku sytuacji na 100 dzieci zmagających się z tym schorzeniem. W ich przypadku najczęściej podłoże zaparć leży w nieprawidłowościach anatomicznych przewodu pokarmowego, chorobach metabolicznych (m.in. choroby tarczycy, cukrzyca), czy miopatiach, bądź uszkodzeniach rdzenia kręgowego [4]. 

Rozpoznanie zaparć

Zaparcie to schorzenie układu pokarmowego polegające na utrudnionym wydalaniu stolca w odstępach większych niż 3 dni, bądź rzadziej niż 3 razy w tygodniu [3]. U dzieci manifestuje się ono bólem w trakcie defekacji, twardą konsystencją stolca, mimowolnym jego popuszczaniem i częstym przyjmowaniem pozycji retencyjnej, np. kucanie [3,4,5]. Przy stwierdzaniu zaparć u dzieci, klasyczna ich definicja jest zupełnie nieadekwatna. To ze względu na fakt, że w trakcie karmienia piersią dziecko może wypróżniać się kilka razy na dobę, bądź równie dobrze raz na kilka dni. W okresie od 1. do 4. roku życia liczba wypróżnień kształtuje się na 1-2 w ciągu 24 godzin, a dopiero u dzieci w wieku przedszkolnym zostaje ona ustabilizowana na rytm podobny do dorosłych [3]. Z tego właśnie względu, w diagnostyce zaparć u dzieci stosowane są, tzw. Kryteria Rzymskie III [1,4]: 

  1. Wypróżnienia rzadziej niż 2 razy w tygodniu.
  2. Pojawienie się bólu w trakcie oddawania stolca. 
  3. Duże ilości kału o twardej, zbitej konsystencji. 
  4. Wystąpienie przynajmniej 1 raz/ tydzień epizodu popuszczania stolca (u dzieci, które nabyły zdolność kontroli wypróżniania się). 
  5. Objawy wskazujące na retencję stolca (np. brudzenie bielizny). 
  6. Wystąpienie niepokoju, zaburzeń koncentracji, które mijają po wypróżnieniu.

Przyjmuje się, że aby móc stwierdzić wystąpienie zaparć u noworodków, niemowląt i dzieci poniżej 4. roku życia należy rozpoznać przynajmniej dwa z powyższych objawów, a w przypadku dzieci powyżej 4. roku życia oprócz spełnienia tego warunku, należy również stwierdzić występowanie tych symptomów przez okres przynajmniej 2 miesięcy [1,4]. 

Leczenie zaparć u dzieci

Leczenie zaparć u dzieci powinno zostać rozpoczęte jak najszybciej po jego zdiagnozowaniu. Wszystko ze względu na to, aby nie dopuścić do zmniejszenia napięcia mięśni odbytnicy oraz esicy, a tym samym ich nadmiernego rozdęcia i zmniejszenia odczucia ich wypełnienia [2,3]. Leczenie zaparć organicznych powinno polegać przede wszystkim na wyeliminowaniu czynnika sprawczego. Bardziej skomplikowany schemat terapii przybiera leczenie zaparć czynnościowych. W celu osiągnięcia sukcesu, w jej przebiegu wymagane jest pełne zaangażowania pacjenta, jego rodziny, a także współpraca na linii lekarz rodzinny- gastroenterolog – psycholog [4].

Skuteczne leczenie zaparć czynnościowych u dzieci powinno polegać zarówno na stosowaniu metod niefarmakologicznych jak i farmakologicznych. Do tych pierwszych zaliczymy przede wszystkim [2,4,6]: 

  • zwiększenie aktywności ruchowej dziecka, co pobudzi perystaltykę jelit, 
  • wzrost ilości spożywanych płynów, co zmiękczy masy kałowe, 
  • stosowanie treningu defekacyjnego polegającego na uczęszczaniu dziecka do toalety, codziennie o regularnych porach, aby wyćwiczyć rytm wypróżnień, 
  • wzbogacenie diety o błonnik, który poprzez nasilenie fermentacji oraz zatrzymywanie większych ilości wody w dolnym odcinku przewodu pokarmowego poprawia rytm wypróżnień (zalecana dawka błonnika u dzieci to 0,5g/ kg m.c. rozłożone na 5 posiłków dziennie). 

Leczenie farmakologiczne natomiast możemy podzielić na dwa etapy. Pierwszy jest ukierunkowany na oczyszczenie jelita grubego z zalegających mas kałowych, a drugi na uregulowanie rytmu wypróżnień, a także zapobieganie nawrotom zaparć [4,5]. 

W terapii zaparć u dzieci pierwszymi preparatami jakie powinny zostać włączone do leczenia są te zawierające w składzie glikole polietylenowe (PEG), zwane inaczej makrogolami [1]. Należą one do grupy osmotycznych leków przeczyszczających. Ich mechanizm działania polega na wiązaniu wody przez wiązania wodorowe obecne w ich strukturze polimerowej. Dzięki temu następuje wzrost ilości płynów i ciśnienia osmotycznego w jelitach, co powoduje przyspieszenie ich motoryki [4,7]. Makrogole są chętnie rekomendowane ze względu na: 

  • ich wysoką skuteczność w porównaniu do innych leków przeczyszczających [6,8],
  • wysoki profil bezpieczeństwa ze względu na to, że nie są wchłaniane w jelitach i w całości są wydalane z kałem,
  • ich brak wpływu na skład mikrobiomu jelitowego [8],
  • możliwość ich stosowania przez długi okres czasu (nawet do 2 lat) bez wywoływania skutków ubocznych oraz utraty skuteczności terapeutycznej [6,9], 
  • możliwość ich stosowania u dzieci od 2 roku życia.

Przykładem preparatu zawierające makrogole o masie cząsteczkowej 4000, który można stosować u dzieci powyżej 2. roku życia jest DulcoSoft Junior. Występuje on w postaci wodnego roztworu, który można zmieszać z dowolnym płynem (np. sokiem owocowym, herbatą czy wodą). U dzieci powyżej 8. roku życia natomiast można stosować preparat DulcoSoft, proszek do sporządzania roztworu. Również, zawiera on w swoim składzie makrogole o masie cząsteczkowej 4000, jednak występują one w innej postaci, którą w tym przypadku jest proszek do sporządzania roztworu. Zaleca się stosowanie 1-2 saszetek proszku na dobę, który należy rozpuścić w płynie (woda, herbata, soki). Preparaty serii DulcoSoft zaleca się przyjmować rano, po posiłku [10,11]. 

Ze względu na fakt, iż zaparcia należą do najczęstszych schorzeń układu pokarmowego u dzieci, można stwierdzić, że stanowią one istotny problem kliniczny w tej grupie wiekowej. Najczęstszą przyczyną tego schorzenia w wieku dziecięcym są czynniki idiopatyczne. Leczenie zaparć przez nie wywołanych wymaga kompleksowego i długotrwałego leczenia, na które muszą się składać zarówno metody farmakologiczne jak i niefarmakologiczne. Z preparatów stosowanych w terapii zaparć najwyższą skutecznością i jednocześnie wysokim profilem bezpieczeństwa charakteryzują się te, które zawierają w swoim składzie makrogole. 

mgr farm. Maciej Birecki

Bibliografia: 

  1. Kamińska D. Diagnostyka i leczenie czynnościowego zaparcia stolca u dzieci- wytyczne ESPGHAN i NASPGHAN, J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2014; 58: 265- 281. 
  2. Czerwionka- Szaflarska M, Romańczuk B. Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży, Forum Medycyny Rodzinnej 2008; 2 (5): 349- 357. 
  3. Reich M, Iwańczak B. Zaparcia u dzieci- przyczyna, diagnostyka i leczenie, Adv Clin Med Exp, 2007; 16 (3): 443- 456. 
  4. Malczyk Ż, Jarzumbek A, Kwiecień J, Ziora K. Praktyczne aspekty leczenia zaparć u dzieci, Pediatr Med Rodz 2014; 10 (1): 55-60. 
  5. Iwańczak B, Blitek A, Krzesiek E. Wstępna ocena leczenia behawioralnego (biofeedback) wrzodu samotnego, zaparć czynnościowych i popuszczania stolca u dzieci, Adv Clin Exp Med. 2003; 12 (6): 769- 775. 
  6. Moniuszko A, Rydzewska G. Postępowanie w przewlekłych zaparciach w świetle wytycznych American Gastroenetrological Association z 2013 roku, Gastroenterologia News 2014; 1: 3-9. 
  7. Szota M. Postępowanie w zaparciach, Lek w Polsce 2013; 23 (4): 53-58. 
  8. Mulak A. Zaparcie oporne na leczenie- jak rozpoznać i leczyć? Gastroenterologia Kliniczna 2018; 10 (3): 81-92. 
  9. Daniluk J. Przewlekłe zaparcia- niedoceniany problem kliniczny, Gastroenterologia Kliniczna 2018; 10 (1): 1-13. 
  10. Ulotka wyrobu medycznego Dulcosoft Junior, roztwór. 
  11. Ulotka wyrobu medycznego Dulcosoft, proszek do sporządzania roztworu. 

MAT-PL-2100273-1.0-02.21

DulcoSoft® (makrogol 4000) roztwór jest wyrobem medycznym wskazanym do stosowania  w objawowym leczeniu zaparć oraz do zmiękczania twardych mas kałowych. Dawkowanie: Dorośli i dzieci powyżej 8 roku życia: 20 – 40 ml roztworu na dobę (co odpowiada  10 – 20 g makrogolu 4000), Dzieci w wieku od 4 do 7 lat: 16 – 32 ml roztworu na dobę  (co odpowiada 8 – 16 g makrogolu 4000). Dzieci w wieku od 2 do 3 lat: 8 – 16 ml roztworu  na dobę (co odpowiada 4 – 8 g makrogolu 4000), Dzieci w wieku od 6 miesięcy do 1 roku:  8 ml (co odpowiada 4 g makrogolu 4000), najlepiej w pojedynczej dawce przyjmowanej rano. Dystrybutor: Sanofi-Aventis Sp. z o.o.

 

ARTYKUŁ SPONSOROWANY