Przyczyny zaparć u dzieci
Tak jak już zostało wspomniane we wstępie, za występowanie zaparć u dzieci w większości przypadków odpowiedzialne jest oddziaływanie czynników idiopatycznych. Można do nich zaliczyć [4,5]:
- niewłaściwą dietę (zbyt mała podaż płynów, niedostateczna ilość błonnika w pożywieniu),
- zbyt wczesne wprowadzenie produktów mlecznych pochodzenia krowiego do diety uzupełniającej niemowlaka,
- brak aktywności ruchowej u dzieci,
- predyspozycje genetyczne,
- zaburzenia natury psychologicznej, w tym jadłowstręt, niechęć do oddawania stolca w nowych miejscach, uczucie skrępowania,
- brak umiejętności rozluźniania mięśni miednicy, co prowadzi do paradoksalnego ich skurczu i w efekcie cofania treści jelitowej powyżej bańki odbytnicy.
Dużo rzadziej przyczyny zaparć u dzieci mają podłoże organiczne. Dotyczy to zaledwie kilku sytuacji na 100 dzieci zmagających się z tym schorzeniem. W ich przypadku najczęściej podłoże zaparć leży w nieprawidłowościach anatomicznych przewodu pokarmowego, chorobach metabolicznych (m.in. choroby tarczycy, cukrzyca), czy miopatiach, bądź uszkodzeniach rdzenia kręgowego [4].
Rozpoznanie zaparć
Zaparcie to schorzenie układu pokarmowego polegające na utrudnionym wydalaniu stolca w odstępach większych niż 3 dni, bądź rzadziej niż 3 razy w tygodniu [3]. U dzieci manifestuje się ono bólem w trakcie defekacji, twardą konsystencją stolca, mimowolnym jego popuszczaniem i częstym przyjmowaniem pozycji retencyjnej, np. kucanie [3,4,5]. Przy stwierdzaniu zaparć u dzieci, klasyczna ich definicja jest zupełnie nieadekwatna. To ze względu na fakt, że w trakcie karmienia piersią dziecko może wypróżniać się kilka razy na dobę, bądź równie dobrze raz na kilka dni. W okresie od 1. do 4. roku życia liczba wypróżnień kształtuje się na 1-2 w ciągu 24 godzin, a dopiero u dzieci w wieku przedszkolnym zostaje ona ustabilizowana na rytm podobny do dorosłych [3]. Z tego właśnie względu, w diagnostyce zaparć u dzieci stosowane są, tzw. Kryteria Rzymskie III [1,4]:
- Wypróżnienia rzadziej niż 2 razy w tygodniu.
- Pojawienie się bólu w trakcie oddawania stolca.
- Duże ilości kału o twardej, zbitej konsystencji.
- Wystąpienie przynajmniej 1 raz/ tydzień epizodu popuszczania stolca (u dzieci, które nabyły zdolność kontroli wypróżniania się).
- Objawy wskazujące na retencję stolca (np. brudzenie bielizny).
- Wystąpienie niepokoju, zaburzeń koncentracji, które mijają po wypróżnieniu.
Przyjmuje się, że aby móc stwierdzić wystąpienie zaparć u noworodków, niemowląt i dzieci poniżej 4. roku życia należy rozpoznać przynajmniej dwa z powyższych objawów, a w przypadku dzieci powyżej 4. roku życia oprócz spełnienia tego warunku, należy również stwierdzić występowanie tych symptomów przez okres przynajmniej 2 miesięcy [1,4].
Leczenie zaparć u dzieci
Leczenie zaparć u dzieci powinno zostać rozpoczęte jak najszybciej po jego zdiagnozowaniu. Wszystko ze względu na to, aby nie dopuścić do zmniejszenia napięcia mięśni odbytnicy oraz esicy, a tym samym ich nadmiernego rozdęcia i zmniejszenia odczucia ich wypełnienia [2,3]. Leczenie zaparć organicznych powinno polegać przede wszystkim na wyeliminowaniu czynnika sprawczego. Bardziej skomplikowany schemat terapii przybiera leczenie zaparć czynnościowych. W celu osiągnięcia sukcesu, w jej przebiegu wymagane jest pełne zaangażowania pacjenta, jego rodziny, a także współpraca na linii lekarz rodzinny- gastroenterolog – psycholog [4].
Skuteczne leczenie zaparć czynnościowych u dzieci powinno polegać zarówno na stosowaniu metod niefarmakologicznych jak i farmakologicznych. Do tych pierwszych zaliczymy przede wszystkim [2,4,6]:
- zwiększenie aktywności ruchowej dziecka, co pobudzi perystaltykę jelit,
- wzrost ilości spożywanych płynów, co zmiękczy masy kałowe,
- stosowanie treningu defekacyjnego polegającego na uczęszczaniu dziecka do toalety, codziennie o regularnych porach, aby wyćwiczyć rytm wypróżnień,
- wzbogacenie diety o błonnik, który poprzez nasilenie fermentacji oraz zatrzymywanie większych ilości wody w dolnym odcinku przewodu pokarmowego poprawia rytm wypróżnień (zalecana dawka błonnika u dzieci to 0,5g/ kg m.c. rozłożone na 5 posiłków dziennie).
Leczenie farmakologiczne natomiast możemy podzielić na dwa etapy. Pierwszy jest ukierunkowany na oczyszczenie jelita grubego z zalegających mas kałowych, a drugi na uregulowanie rytmu wypróżnień, a także zapobieganie nawrotom zaparć [4,5].
W terapii zaparć u dzieci pierwszymi preparatami jakie powinny zostać włączone do leczenia są te zawierające w składzie glikole polietylenowe (PEG), zwane inaczej makrogolami [1]. Należą one do grupy osmotycznych leków przeczyszczających. Ich mechanizm działania polega na wiązaniu wody przez wiązania wodorowe obecne w ich strukturze polimerowej. Dzięki temu następuje wzrost ilości płynów i ciśnienia osmotycznego w jelitach, co powoduje przyspieszenie ich motoryki [4,7]. Makrogole są chętnie rekomendowane ze względu na:
- ich wysoką skuteczność w porównaniu do innych leków przeczyszczających [6,8],
- wysoki profil bezpieczeństwa ze względu na to, że nie są wchłaniane w jelitach i w całości są wydalane z kałem,
- ich brak wpływu na skład mikrobiomu jelitowego [8],
- możliwość ich stosowania przez długi okres czasu (nawet do 2 lat) bez wywoływania skutków ubocznych oraz utraty skuteczności terapeutycznej [6,9],
- możliwość ich stosowania u dzieci od 2 roku życia.
Przykładem preparatu zawierające makrogole o masie cząsteczkowej 4000, który można stosować u dzieci powyżej 2. roku życia jest DulcoSoft Junior. Występuje on w postaci wodnego roztworu, który można zmieszać z dowolnym płynem (np. sokiem owocowym, herbatą czy wodą). U dzieci powyżej 8. roku życia natomiast można stosować preparat DulcoSoft, proszek do sporządzania roztworu. Również, zawiera on w swoim składzie makrogole o masie cząsteczkowej 4000, jednak występują one w innej postaci, którą w tym przypadku jest proszek do sporządzania roztworu. Zaleca się stosowanie 1-2 saszetek proszku na dobę, który należy rozpuścić w płynie (woda, herbata, soki). Preparaty serii DulcoSoft zaleca się przyjmować rano, po posiłku [10,11].
Ze względu na fakt, iż zaparcia należą do najczęstszych schorzeń układu pokarmowego u dzieci, można stwierdzić, że stanowią one istotny problem kliniczny w tej grupie wiekowej. Najczęstszą przyczyną tego schorzenia w wieku dziecięcym są czynniki idiopatyczne. Leczenie zaparć przez nie wywołanych wymaga kompleksowego i długotrwałego leczenia, na które muszą się składać zarówno metody farmakologiczne jak i niefarmakologiczne. Z preparatów stosowanych w terapii zaparć najwyższą skutecznością i jednocześnie wysokim profilem bezpieczeństwa charakteryzują się te, które zawierają w swoim składzie makrogole.
mgr farm. Maciej Birecki
Bibliografia:
- Kamińska D. Diagnostyka i leczenie czynnościowego zaparcia stolca u dzieci- wytyczne ESPGHAN i NASPGHAN, J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2014; 58: 265- 281.
- Czerwionka- Szaflarska M, Romańczuk B. Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży, Forum Medycyny Rodzinnej 2008; 2 (5): 349- 357.
- Reich M, Iwańczak B. Zaparcia u dzieci- przyczyna, diagnostyka i leczenie, Adv Clin Med Exp, 2007; 16 (3): 443- 456.
- Malczyk Ż, Jarzumbek A, Kwiecień J, Ziora K. Praktyczne aspekty leczenia zaparć u dzieci, Pediatr Med Rodz 2014; 10 (1): 55-60.
- Iwańczak B, Blitek A, Krzesiek E. Wstępna ocena leczenia behawioralnego (biofeedback) wrzodu samotnego, zaparć czynnościowych i popuszczania stolca u dzieci, Adv Clin Exp Med. 2003; 12 (6): 769- 775.
- Moniuszko A, Rydzewska G. Postępowanie w przewlekłych zaparciach w świetle wytycznych American Gastroenetrological Association z 2013 roku, Gastroenterologia News 2014; 1: 3-9.
- Szota M. Postępowanie w zaparciach, Lek w Polsce 2013; 23 (4): 53-58.
- Mulak A. Zaparcie oporne na leczenie- jak rozpoznać i leczyć? Gastroenterologia Kliniczna 2018; 10 (3): 81-92.
- Daniluk J. Przewlekłe zaparcia- niedoceniany problem kliniczny, Gastroenterologia Kliniczna 2018; 10 (1): 1-13.
- Ulotka wyrobu medycznego Dulcosoft Junior, roztwór.
- Ulotka wyrobu medycznego Dulcosoft, proszek do sporządzania roztworu.
MAT-PL-2100273-1.0-02.21
DulcoSoft® (makrogol 4000) roztwór jest wyrobem medycznym wskazanym do stosowania w objawowym leczeniu zaparć oraz do zmiękczania twardych mas kałowych. Dawkowanie: Dorośli i dzieci powyżej 8 roku życia: 20 – 40 ml roztworu na dobę (co odpowiada 10 – 20 g makrogolu 4000), Dzieci w wieku od 4 do 7 lat: 16 – 32 ml roztworu na dobę (co odpowiada 8 – 16 g makrogolu 4000). Dzieci w wieku od 2 do 3 lat: 8 – 16 ml roztworu na dobę (co odpowiada 4 – 8 g makrogolu 4000), Dzieci w wieku od 6 miesięcy do 1 roku: 8 ml (co odpowiada 4 g makrogolu 4000), najlepiej w pojedynczej dawce przyjmowanej rano. Dystrybutor: Sanofi-Aventis Sp. z o.o.
ARTYKUŁ SPONSOROWANY