Mnogość preparatów mających zastosowanie w zapaleniu nosa daje pacjentom duże możliwości wyboru konkretnego produktu. Ale czy zawsze wybór ten jest właściwy? Czy jako farmaceuci możemy mieć wpływ na skuteczność farmakoterapii danego pacjenta? Okazuje się, że tak – wystarczy dobrze dobrać formę leczenia do zgłoszonego przez pacjenta problemu. A jak to wygląda w kontekście zapalenia błony śluzowej nosa, czyli potocznie mówiąc kataru?
KROK I – OKREŚL PROBLEM
Pacjent zgłaszający się z katarem tak naprawdę zmaga się z ostrym nieżytem nosa, tj. zapaleniem błony śluzowej nosa [1]. Dolegliwość ta jest bardzo częstym schorzeniem górnych dróg oddechowych, z jakim pacjenci udają się do aptek [2]. Ma ona najczęściej podłoże:
- Infekcyjne
- Alergiczne
- Pooperacyjne [3].
W sezonie infekcyjnym najczęstszą przyczyną przekrwienia błony śluzowej nosa są jednak zakażenia drobnoustrojami. Mogą mieć one charakter wirusowy lub rzadziej – bakteryjny [2,4].
| Rodzaj zakażenia | Etiologia wirusowa | Etiologia bakteryjna |
| Czynnik sprawczy | Rinowirusy, adenowirusy, koronawirusy, wirus grypy, wirus paragrypy | Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae |
W wyniku kontaktu patogenu z błoną śluzową nosa organizm rozpoczyna kaskadę zdarzeń, mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się zakażenia. Konsekwencją tego jest rozwój stanu zapalnego [4]. To właśnie w wyniku zapalenia błony śluzowej nosa pacjenci zgłaszają się do apteki po pomoc. Wynika to z uciążliwych objawów, jakie niesie ze sobą rozwój stanu zapalnego w obrębie śluzówki nosa. Są to przede wszystkim:
Konsekwencje zapalenia błony śluzowej nosa [1,2,5]
Jak zatem widać objawy zapalenia nosa mają głównie charakter miejscowy [5].
KROK II – ZASTANÓW SIĘ JAK NAJLEPIEJ ZNIWELOWAĆ ZGŁOSZONE PRZEZ PACJENTA DOLEGLIWOŚCI
Fakt przewagi objawów miejscowych nad ogólnymi w ostrym nieżycie nosa pozwala na stwierdzenie, że najlepszym rozwiązaniem jest leczenie miejscowe. Dlaczego?
- Bo objawy dotyczą błony śluzowej nosa
- Bo zniwelowanie blokady nosa usprawni właściwą wentylację (czyli oczyszczanie, ogrzewanie i nawilżanie wdychanego powietrza)
- Bo zastosowanie leczenia ogólnego wydłuży czas, po jakim nastąpi pierwsza reakcja (wydłuża go wchłanianie w przewodzie pokarmowym, metabolizm i dystrybucja leku w organizmie)
- Bo leczenie miejscowe ogranicza się głównie do miejsca podania – bez zbędnych konsekwencji w postaci reakcji ogólnoustrojowych
- Bo działanie ogólne wiąże się częściej z działaniami niepożądanymi (np. pseudoefedryna może wywoływać u pacjentów zawroty głowy, niepokój, bezsenność, tachykardię) [3,4,6].
Jeśli zatem wiemy już, że forma miejscowa (w kontekście nosa będzie to spray) może być korzystna dla leczenia zapalenia błony śluzowej nosa skupmy się na wyborze właściwej substancji.
KROK III – DOBIERZ SUBSTANCJE ODPOWIEDNIE DO ZGŁOSZONYCH OBJAWÓW
Uczucie zatkania nosa wynika z faktu rozszerzenia naczyń w obrębie jamy nosowej [5]. Ma wtedy miejsce wzrost przepuszczalności naczyń, czego konsekwencją jest pojawienie się wodnisto-śluzowej wydzieliny. Utrudnia ona właściwą wentylację, a przy braku leczenia może blokować ujścia zatok nosowych – wiąże się to dodatkowo z możliwością rozwoju zapalenia zatok [2].
Błona śluzowa – przekrwiona i objęta stanem zapalnym jest także bardziej podatna na wysuszenie i podrażnienie. Szanse organizmu na skuteczną obronę przed infekcjami zwiększają się, jeśli śluzówka nosa znajduje się w dobrym i nienaruszonym stanie. A należy wiedzieć, że wysuszenie upośledza transport śluzówkowo-rzęskowy i niszczy barierę nabłonkową [7].
W kontekście pierwszego problemu, czyli przekrwienia śluzówki rekomendację należało by skierować ku miejscowym sympatykomimetykom [3,5]. Mechanizm ich działania pozwala na:
- Zwężenie naczyń
- Zmniejszenie obrzęku błony śluzowej
- Zmniejszenie przepuszczalności naczyń
- A w konsekwencji zmniejszenie blokady nosa [5].
Wybór sprayu o działaniu miejscowym nie jest przypadkowy. Miejscowe sympatykomimetyki lepiej znoszą objaw zatkania/blokady nosa niż te doustne [8]. A do tego mają korzystniejszy profil bezpieczeństwa [1].
Rozwiązaniem drugiego problemu, czyli wysuszenia i regeneracji uszkodzonej przez infekcję śluzówki może być zastosowanie substancji o działaniu ochronnym na błonę śluzową. Związkiem takim jest dekspantenol.
| Kierunki działania dekspantenolu [5,7,9] |
| Zwiększa proliferację komórek |
| Przyśpiesza gojenie się ran w obrębie śluzówki nosa w przebiegu ostrego nieżytu nosa |
| Chroni błonę śluzową i zmniejsza jej podrażnienie |
| Zmniejsza stopień krwawienia |
| Stabilizuje barierę nabłonkową |
| Zwiększa poziom uwodnienia oddziałując na warstwę lipidową |
KROK IV – CO ZATEM WYBRAĆ?
Optymalnym rozwiązaniem, w kontekście tego co przytoczono wcześniej wydaje się więc połączenie substancji zmniejszającej przekrwienie i blokadę nosa ze związkiem o właściwościach regenerujących i ochronnych na śluzówkę. Badania potwierdzają, że takie połączenie wywiera efekt synergiczny [3]. Pacjenci odczuwają wyraźniejszą poprawę w kontekście zmniejszenia niedrożności nosa i ilości wydzieliny. Takie zestawienie daje znacząco lepsze efekty lecznicze aniżeli monoterapia substancją α-adrenergiczną [5].
Dodatek dekspantenolu zmniejsza również ryzyko pojawienia się tzw. „efektu odbicia” przy stosowaniu sympatykomimetyków miejscowych [3]. Dzięki jego właściwościom higroskopijnym nawilża on śluzówkę, czym przeciwdziała możliwym skutkom wysuszenia po zastosowaniu leków obkurczających [5,9].
Połączenie leku zmniejszającego przekrwienie (ksylometazoliny) i dekspantenolu znaleźć można w preparacie Otrivin Regeneracja [10]. Jako preparat o działaniu miejscowym jest on zalecaną formą leczenia objawów zapalenia śluzówki nosa. A dzięki synergii działania substancji aktywnych skutecznie niweluje obrzęk w obrębie nosa i wpływa na regenerację i gojenie się błony śluzowej [10].
Literatura:
- Nieżyt nosa – najważniejsze fenotypy i endotypy oraz zasady leczenia, Rafał Fornal, Ryszard Kurzawa, Łukasz Błażowski, Iwona Sak, Alergia Astma Immunologia 2015, 20(4): 242-252
- Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych, Anna Wachnicka-Bąk, Agnieszka Lipińska-Opałka, Agata Będzichowska, Bolesław Kalicki, Anna Jung, Pediatr Med. Rodz 2014, 10(1), p. 25-31
- Oxymetazoline plus dexpanthenol in nasal congestion, Jagade Mohan V., Langade Deepak G., Pophale Rupesh R., Prabhu Arun, Indian J. Itilaryngol. Head Neck Surg., 2008, 60, 393-397
- Katar – etiologia I skuteczne leczenie, Robert Szamborski, Farmacja Polska, tom 65, nr 10, 2009
- Dexpanthenol: An overview of its contribution to symptom relief in acute rhinitis treated with decongestant nasal sprays, Ralph Mosges, Kija Shah-Hosseini, Hans-Peter Hucke, Marie-Josefine Joisten, Adv Ther (2017) 34: 1850-1858
- Bezpieczeństwo i skuteczność pseudoefedryny, Magdalena Pawlaczyk, Katarzyna Korzeniowska, Anna Jabłecka, Farmacja Współczesna 2017; 10: 67-71
- Tolerability and effects on quality of life of liposomal nasal spray treatment compared to nasal ointment containing dexpanthenol or isotonic NaCl spray in patients with rhinitis sicca, C. Hahn, M. Bohm, S. Allekotte, R. Mosges, Eur Arch Otorhinolaryngol (2013) 270: 2465-2472
- Standardy diagnostyczne I terapeutyczne alergicznego nieżytu nosa, Wojciech Brzoznowski, Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 3, 173-180
- Topical use of dexpanthenol: a 70th anniversary article, Ehrhardt Proksch, Raymond de Bony, Sonja Trapp, Stephanie Boudon, Journal of Dermatological Treatment, 2017, 28:8, 766-773
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Otrivin Regeneracja
Autor: mgr farm. Mateusz Jabłoński
ARTYKUŁ SPONSOROWANY
PM-PL-OTRI-20-00004
Otrivin Regeneracja, (1 mg + 50 mg)/ml, aerozol do nosa, roztwór, jeden ml roztworu aerozolu zawiera 1 mg ksylometazoliny chlorowodorku i 50 mg dekspantenolu. Wskazania do stosowania: Otrivin Regeneracja jest wskazany do stosowania u dorosłych i młodzieży w wieku od 12 lat: w celu zmniejszenia obrzęku błony śluzowej nosa w zapaleniu błony śluzowej nosa oraz pobudzenia gojenia się błony śluzowej, w leczeniu naczynioruchowego zapalenia błony śluzowej nosa i utrudnionego oddychania przez nos po przebytej operacji nosa; w celu zmniejszenia obrzęku błony śluzowej nosa w zapaleniu błony śluzowej nosa związanym z ostrym zapaleniem zatok przynosowych (zapalenie błony śluzowej nosa i zatok). Dawkowanie i sposób podawania: Produktu Otrivin nie należy stosować u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Dawkowanie: Dorośli i młodzież w wieku od 12 lat:Jedna dawka aerozolu do każdego otworu nosowego stosownie do potrzeb, lecz nie więcej niż 3 razy na dobę. Produktu leczniczego Otrivin Regeneracja nie należy stosować dłużej niż przez 7 kolejnych dni, chyba że lekarz zaleci inaczej. Sposób podawania: Do stosowania donosowego. Należy zachować ostrożność, aby nie rozpylić produktu do oczu. Instrukcja stosowania: 1. Oczyścić nos. 2. Butelkę należy trzymać pionowo, kciukiem przytrzymując dno butelki, a końcówkę trzymając między dwoma palcami. 3. Lekko pochylić głowę do przodu i umieścić końcówkę w otworze nosowym. 4. Rozpylić produkt, jednocześnie delikatnie wciągnąć powietrze nosem. Powtórzyć powyższe czynności w drugim otworze nosowym. 5. Bezpośrednio po użyciu przetrzeć końcówkę i nałożyć nasadkę. 6. W celu uniknięcia rozprzestrzeniania się zakażenia opakowanie aerozolu powinno być stosowane tylko przez jedną osobę. Przeciwwskazania: Tego produktu leczniczego nie należy stosować w następujących przypadkach: nadwrażliwość na ksylometazoliny chlorowodorek, dekspantenol lub na którąkolwiek substancję pomocniczą wymienioną w punkcie 6.1, przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa (rhinitis sicca) lub zanikowe zapalenie błony śluzowej nosa, podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, zwłaszcza w przypadku jaskry wąskiego kąta, po przezklinowym usunięciu przysadki lub po zabiegach chirurgicznych z odsłonięciem opony twardej, u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Otrivin Regeneracja podobnie jak inne leki sympatykomimetyczne, należy stosować ostrożnie u pacjentów wykazujących silną reakcję na substancje o działaniu adrenergicznym z objawami, takimi jak bezsenność, zawroty głowy, drżenia, zaburzenia rytmu serca lub podwyższone ciśnienie krwi. Ten produkt leczniczy można stosować wyłącznie po dokładnej ocenie stosunku korzyści do ryzyka związanego z jego stosowaniem u pacjentów: leczonych inhibitorami monoaminooksydazy (IMAO) lub otrzymujących te leki w okresie ostatnich dwóch tygodni, a także otrzymujących inne leki, które mogą powodować podwyższenie ciśnienia tętniczego, z ciężkimi chorobami układu sercowo-naczyniowego (np. chorobą wieńcową) lub nadciśnieniem tętniczym, z guzem chromochłonnym nadnerczy, z zaburzeniami metabolicznymi (np. nadczynność tarczycy, cukrzyca), z porfirią, z rozrostem gruczołu krokowego. Aby zminimalizować ryzyko rozprzestrzeniania się zakażeń, opakowanie produktu leczniczego nie powinno być stosowane przez więcej niż jedną osobę, a końcówkę należy opłukać po użyciu. W bardzo rzadkich przypadkach ksylometazolina może powodować bezsenność. Jeśli występuje bezsenność, należy starać się unikać stosowania produktu leczniczego późnym wieczorem lub w nocy. Pacjenci w podeszłym wieku mogą być bardziej narażeni na działania niepożądane tego produktu leczniczego. W trakcie długo utrzymującego się przeziębienia produkt leczniczy należy stosować wyłącznie pod nadzorem lekarza ze względu na ryzyko ścieńczenia błony śluzowej nosa. Otrivin Regeneracja zawiera chlorek benzalkoniowy, który może powodować podrażnienie lub obrzęk błony śluzowej nosa. Inne informacje: Długotrwałe stosowanie leków sympatykomimetycznych lub stosowanie ich w dawkach większych niż zalecane może powodować przekrwienie błony śluzowej nosa i w konsekwencji zwężenie dróg oddechowych. Kontynuowanie stosowania produktu leczniczego (w przypadku stosowania przez więcej niż dziesięć kolejnych dni) może prowadzić do wtórnego polekowego zapalenia błony śluzowej nosa (rhinitis medicamentosa) i zaniku błony śluzowej nosa (ozeny). W łagodniejszych przypadkach lek sympatykomimetyczny można podawać do jednego otworu nosowego, a gdy objawy ustąpią, można go podać do drugiego otworu nosowego, tak aby utrzymać możliwość przynajmniej częściowego oddychania przez nos. Działania niepożądane: Działania niepożądane wymienione poniżej pogrupowano zgodnie z klasyfikacją układów i narządów oraz częstością występowania według następującej konwencji: bardzo często (1/10), często (1/100 do <1/10), niezbyt często (1/1000 do <1/100), rzadko (≥1/10 000 do <1/1000), bardzo rzadko (<1/10 000), częstość nieznana (częstości nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Zaburzenia układu immunologicznego: Niezbyt często: reakcje alergiczne (obrzęk naczynioruchowy, wysypka, świąd); Zaburzenia układu nerwowego: Bardzo rzadko: niepokój, bezsenność, zmęczenie (senność, sedacja), bóle głowy, omamy (głównie u dzieci); Zaburzenia serca: Rzadko: kołatanie serca, tachykardia Bardzo rzadko: zaburzenia rytmu serca; Zaburzenia naczyniowe: Rzadko: nadciśnienie tętnicze; Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia: Bardzo rzadko: zwiększony obrzęk błony śluzowej w wyniku osłabienia działania leku, krwawienie z nosa Częstość nieznana: uczucie pieczenia lub suchości błony śluzowej nosa, kichanie; Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: Bardzo rzadko: skurcze (szczególnie u dzieci). OTC – Lek wydawany bez recepty. Pozwolenie Prezesa URPLWMiPB nr 25017. Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Consumer Healthcare Sp. z o.o. ul. Grunwaldzka 189, 60-322 Poznań, v.V.2019.