Zmiany zapalne w obrębie mięśni i stawów wynikają z nagromadzenia się w ich obrębie mediatorów stanu zapalnego, co objawia się m.in. obniżeniem ruchomości w obrębie danego stawu i odczuwaniem przez pacjenta bólu. Konsekwencją tego stanu jest (poza oczywistymi konsekwencjami zdrowotnymi) także upośledzenie normalnego funkcjonowania poprzez ograniczenie ruchomości w obrębie objętego stanem zapalnym stawu. Wobec powyższego niezwykle istotne jest podjęcie właściwych działań leczniczych, których celem jest ograniczenie rozwoju stanu zapalnego, a tym samym umożliwienie choremu normalnego funkcjonowania.
STAN ZAPALNY MIĘŚNI I STAWÓW – CZYM MOŻE BYĆ SPOWODOWANY?
Obecność zmian zapalnych w obrębie mięśni i stawów jest najczęściej wynikiem schorzeń reumatycznych, będących konsekwencją m.in.:
- Choroby zwyrodnieniowej stawów
- Reumatoidalnego zapalenia stawów
- Osteoporozy, itp. [1].
Poza wymienionymi wyżej dolegliwościami, stan zapalny może być konsekwencją urazu, jaki miał miejsce w obrębie danej struktury mięśniowo-stawowej [2].
Zarówno w przebiegu RZS, jak i w wyniku choroby zwyrodnieniowej czy urazu, w tkankach podskórnych dochodzi do uwalniania mediatorów stanu zapalnego. Pojawiający się stan zapalny jest niejako metodą obrony tkanek przed czynnikami je uszkadzającymi (w tym przypadku są nimi zmiany zwyrodnieniowe, czynniki autoimmunologiczne, czy też uraz mechaniczny) [3]. Wobec obecności tych zmian dochodzi do uwalniania m.in. histaminy, serotoniny, prostaglandyn i tromboksanu – pierwszych mediatorów stanu zapalnego. Komórki fagocytarne uwalniają z kolei cytokiny prozapalne. Konsekwencją działalności wszystkich wymienionych substancji jest indukcja stanu zapalnego i wzrost przepuszczalności śródbłonka naczyniowego. Następstwem tego jest powstanie lokalnego wysięku (obrzęk to jedna z cech charakterystycznych lokalnego stanu zapalnego) [3]. Dodatkowo stan zapalny wpływa na obniżenie progu pobudliwości zakończeń nerwowych, sprzyjając tym samym zwiększonemu odczuwaniu bólu [4].
CO MÓWIĄ WYTYCZNE O SPOSOBACH LECZENIA STANU ZAPALNEGO
Aktualne wytyczne w ramach redukowania stanu zapalnego i związanego z nim bólu mięśniowo-stawowego rekomendują stosowanie miejscowych NLPZ jako leków I-go rzutu. Wynika to ze sposobu aplikacji substancji, która podana na skórę wywołuje mniej działań niepożądanych, aniżeli podana doustnie. Co więcej – skuteczność terapii miejscowej jest taka sama jak standardowej terapii NLPZ przy podaniu doustnym, przy dużo korzystniejszym profilu działań niepożądanych!
Miejscowa terapia NLPZ jest szczególnie zalecana w kontekście choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego [5]. W tym przypadku jej skuteczność jest nawet wyższa niż przy podaniu doustnym. Wynika to z faktu, że penetracja leku do tkanek słabo unaczynionych (a takimi są struktury stawowe) jest o wiele bardziej efektywna przy podaniu miejscowym aniżeli tradycyjnym podaniu per os [7].
W JAKI SPOSÓB MOŻNA WZMOCNIĆ EFEKT P/ZAPALNY I P/OBRZĘKOWY TERAPII MIEJSCOWEJ?
Szukając sposobu zwielokrotnienia skuteczności p/zapalnej i p/obrzękowej miejscowych terapii leczniczych warto ukierunkować poszukiwania na substancje o udokumentowanym mechanizmie redukcji stanu zapalnego i obrzęku. Bez wątpienia należą do nich substancje steroidowe. Główną ich zaletą przy podaniu na skórę jest zmniejszanie lokalnego stanu zapalnego poprzez ograniczanie wpływu mediatorów reakcji zapalnej na struktury tkankowe [9]. Miejscowe GKS hamują uwalnianie enzymów lizosomalnych, a także zmniejszają wrażliwość mięśniówki gładkiej na histaminę – ograniczając tym samym przepuszczalność naczyń włosowatych [9,10]. Konsekwencją tych działań jest zmniejszenie obrzęku i redukcja stanu zapalnego, co chociażby w kontekście RZS pozwala na uniknięcie niesprawności, wystąpieniem której zagrożony jest każdy chory dotknięty reumatoidalnym zapalenie stawów [11].
Pomimo faktu obecności wśród pacjentów obaw przed stosowaniem miejscowych steroidów warto ich uświadomić, że nie mają one pokrycia w rzeczywistości. Ogólnoustrojowe działania niepożądane po miejscowych GKS są niezwykle rzadkie – mogą wystąpić jedynie przy długotrwałym stosowaniu na duże powierzchnie ciała [12]. Natomiast właściwie prowadzona terapia miejscowa w znacznym stopniu redukuje ryzyko wystąpienia niepożądanych zmian skórnych.
MIEJSCOWY NLZP W POŁĄCZENIU ZE STERYDEM – SPOTĘGOWANIE DZIAŁANIA P/ZAPALNEGO I P/OBRZĘKOWEGO
Miejscowe NLPZ-y mają udokumentowane zastosowanie w reumatologii jako leki p/zapalne i p/bólowe. Dodatkowo stosuje się je w terapii zmian pourazowych i przeciążeniowych stawów i mięśni [13]. Jeśli do tak efektywnej grupy leków dołączy się substancję sterydową rezultat p/zapalny zostanie dodatkowo spotęgowany. Wynikiem takiego połączenia będzie znaczące podniesienie skuteczności leczniczej.
Warto nadmienić, iż poza synergią działania p/zapalnego, połączenie miejscowego NLPZ i sterydu poprawia efektywność samego mGKS. Dzieje się tak chociażby w przypadku kwasu salicylowego. Właściwości keratolityczne, jakimi charakteryzuje się kwas salicylowy sprawiają, że przy podaniu miejscowym zwiększa on przezskórną penetrację mGKS [12]. Tym samym więcej substancji steroidowej dostaje się do miejsca objętego stanem zapalnym, co sprzyja lepszej skuteczności zastosowanej terapii.
Reasumując – połączenie miejscowego leku NLPZ ze sterydem wskazane jest we wszystkich schorzeniach, w przebiegu których dochodzi do rozwoju lokalnego stanu zapalnego, a zatem:
- W reumatoidalnym zapaleniu stawów
- W chorobie zwyrodnieniowej stawów
- W leczeniu pourazowych i miejscowych stanów zapalnych.
Połączenie to sprzyja szybszej i efektywniejszej likwidacji odczynu zapalnego, co wynika bezpośrednio z nakładania się różnych mechanizmów działania obydwu substancji na ten sam problem kliniczny – czyli stan zapalny.
Na rynku polskim znajduje się obecnie tylko jeden lek w postaci maści i żelu zawierający NLPZ (kwas salicylowy) ze STERYDEM (wyciąg z kory nadnerczy) z dodatkową zawartością heparynoidu (polisiarczan mukopolisacharydowy), dzięki czemu wykazuje działanie:
- p/zapalne
- p/obrzękowe
- p/wysiękowe
- p/zakrzepowe
Literatura:
- Wczesna diagnostyka chorób reumatycznych – ocena obecnej sytuacji i rekomendacje zmian, Brygida Kwiatkowska, Filip Raciborski, Maria Maślińska, Anna Kłak, Jerzy Gryglewicz, Piotr Samel-Kowalik, Instytut Reumatologii w Warszawie, 2014
- Ból mięśniowo-szkieletowy – epidemiologia, patofizjologia, leczenie, Magdalena Kocot-Kępska, mp.pl
- Charakterystyka odczynu zapalnego, Ireneusz Całkosiński, Maciej Dobrzyński, Monika Całkosińska, Ewa Seweryn, Agnieszka Bronowicka-Szydełko, Katarzyna Dzierzba, Ireneusz Ceremuga, Andrzej Gamian, Postępy Hig Med Dosw (online), 2009; 63: 395-408
- Leczenie energotonowe choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego, Arleta Obałkowska, rozprawa doktorska, Poznań 2013
- Choroba zwyrodnieniowa stawów – aktualne standardy leczenia, Wojciech Romanowski, Agata Zdanowska, Mateusz Romanowski, Forum Reumatol. 2016, tom 2, nr 2: 52-57
- Efficacy and safety of topical NSAIDs in the management of osteoarthritis: Evidence from real-life setting trials and surveys, Francois Rannou, Jean-Pierre Pelletier, Johanne Martel-Pelletier, Seminars in Arthritis and Rheumatism 45 (2016), S18-S21
- Wybrane aspekty bezpieczeństwa leczenia NLPZ, Krzysztof Rell, Pediatr Med. Rodz 2011, 7(1), 41-48
- Topical NSAIDs for chronic musculoskeletal pain in adults, Sheena Derry, R. Andrew Moore, Roy Rabbie, Cochrane Database Syst Rev., September 2014
- Znaczenie miejscowych glikokortykosteroidów we współczesnym lecznictwie dermatologicznym. Część 1, Andrzej Kazimierz Jaworek, Anna Wojas-Pelc, Farmacja Współczesna 2017; 10: 91-99
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Mobilat
- Strategia leczenia chorych na reumatoidalne zapalenie stawów z uwzględnieniem obecności czynników „złej prognozy”, Anna Felis-Giemza, Forum Reumatologiczne 2017; 3(2): 57-64
- Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry – zalecane standardy postępowania, Andrzej Kaszuba, Marta Pastuszka, Aleksandra Kaszuba, Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 5, 347-358
- Kierunki poszukiwań i zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, Ryszard Międzybrodzki, Postępy Hig Med. Dosw. (online)