Niestety niedobór witaminy D w populacji polskiej jest nadal powszechny. W badaniu prowadzonym wczesną wiosną u ponad 5500 Polaków w wieku 16-90 lat, niedobór witaminy D (stężenie 25OHD < 20 ng/ml) stwierdzano u 66% badanych, zaś optymalne zasoby jedynie u 9%. Niedobór częściej dotyka mężczyzn, osób z nadwagą oraz nastolatków i młodych dorosłych. Niestety nawet wczesną jesienią, po okresie potencjalnej letniej syntezy skórnej, niedobór występuje u 30-50% dorosłych. Do czynników protekcyjnych zalicza się prawidłowe BMI, kąpiele słoneczne, aktywność fizyczną oraz suplementację witaminą D. Nawet u seniorów regularna aktywność na świeżym powietrzu wpływa korzystnie na zasoby witaminy D, pomimo spadającej z wiekiem efektywności syntezy skórnej. Możliwości 70-latów w tym zakresie są o 50% niższe niż 20-latków. Oczywiście synteza skórna rośnie wraz ze wzrostem powierzchni oraz czasu ekspozycji na słońce. Dotychczas sądzono, iż 15 minut dziennie na słońcu z odsłoniętymi kończynami pokrywa podstawowe zapotrzebowanie w okresie letnim. Jednak wyniki badań oceniających efektywność syntezy skórnej u 6-latków podczas aktywności na placu zabaw wskazują, iż niezbędny czas do uzyskania syntezy na poziomie 600-1000 IU wynosi 45 minut. Zatem ujęta w obowiązujących od 2018 roku rekomendacjach koncepcja kontynuacji suplementacji również w okresie letnim jest w pełni uzasadniona. Suplementacja zapobiega niedoborom, które zwiększają ryzyko wielu chorób w tym nowotworów (piersi, prostaty, jelita grubego, płuc), cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych, infekcyjnych w tym COVID-19, alergicznych, o podłożu autoimmunologicznym, demencji czy depresji. Co istotne, u osób z niedoborem witaminy D ryzyko zgonu jest nawet 2-krotnie wyższe, niż u osób z optymalnymi zasobami (stężenie 25OHD >30ng/ml). Metaanalizy licznych badań z randomizacją wskazują, iż podaż witaminy D zmniejsza ryzyko zgonu. Efekt ten jest widoczny tylko przy codziennej suplementacji, a nie dawkach uderzeniowych czy skumulowanych. Warto podkreślić, iż regularna suplementacja witaminą D w dawce 800-2000 IU/d u osób w wieku 50+ może uratować wiele istnień ludzkich poprzez zmniejszenie ryzyka rozwoju i progresji choroby nowotworowej. Jest to tania i efektywna metoda profilaktyczna. Chęć zmniejszenia ryzyka zgonu oraz innych problemów zdrowotnych powinna się przyczynić do zainteresowania właściwą suplementacją, ale z drugiej strony może prowadzić do stosowania zbyt dużych dawek celem uzyskania „szybszego/lepszego” efektu. Jednak zależność pomiędzy stężeniem 25(OH)D a efektami zdrowotnymi nie zawsze ma charakter liniowy. Przy wyższych stężenia (>60-70ng/ml) obserwuje się stopniowy wzrost ryzyka zgonu czy chorób alergicznych. Zastosowanie dawek uderzeniowych, choć pozwala szybko wyrównać niedobór witaminy D, to u seniorów zamiast oczekiwanej poprawy stanu układu szkieletowego znacząco zwiększa ryzyko upadków i złamań. Przeciwko stosowaniu dawek skumulowanych (1x w tygodniu, 1x w miesiącu, 1x na 3 miesiące) przemawiają również dane z metaanaliz wskazujące na brak ich skuteczności w zapobieganiu infekcjom dróg oddechowych. Efekt profilaktyczny uzyskiwano jedynie przy codziennej suplementacji w dawce 400-1000 IU. Zastosowanie wyższych dawek nie dawało dodatkowych korzyści. Pod rozwagę należy poddać ostatnio obserwowany trend na rynku suplementów. Intensywna reklama suplementów na różne dolegliwości (np. na trawienie, skurcze mięśni, poprawę wzroku, menopauzę) z dodatkiem wysokiej dawki witaminy D, niesie ryzyko jej przedawkowania przy stosowaniu kilku preparatów. Rola farmaceutów w ograniczeniu tego zagrożenia jest nie do przecenienia. Bez wątpienia więcej nie zawsze znaczy lepiej. W profilaktyce niedoborów witaminy D najbardziej sprawdza się systematyczna suplementacja w rekomendowanych dawkach (Tab.1), a dla większości populacji, czyli osób w wieku 11-75 lat wynosi ona 800-2000 IU. Tabela 1. Suplementacja witaminą D w zależności od wieku. Wiek Dawka witaminy D (IU/d) do 6 m.ż 4001 6-12 m.ż 400-6001 1 -10 lat 600-10002 11-65 lat 800-20002 >65-75 lat 800-20001 >75 lat 2000-40001 Osoby otyłe 2 x dawka podstawowa Kobiety ciężarne i karmiące 2000 1 cały rok 2 u osób zdrowych przebywające na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez co najmniej 15 minut w godz. 10.00 -15.00 bez kremów z filtrem w okresie V-IX suplementacja nie jest konieczna, choć wciąż zalecana i bezpieczna dr hab. n. med. Justyna Czech-Kowalska, profesor IPCZD Członek zespołu Ekspertów opracowujących zalecenia 2018 Instytut „Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa Aleja Dzieci Polskich 20, 04-736 Warszawa e-mail:j.kowalska@ipczd.pl Piśmiennictwo: Rusinska A, Pludowski P, Walczak M, et al. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Standardy Medyczne 2018;15:531-559. Płudowski P, Ducki C, Konstantynowicz J, Jaworski M. Vitamin D status in Poland. Pol Arch Med Wewn. 2016 Aug 9;126(7-8):530-9. Czech-Kowalska J. Czy osoby dorosłe wymagają profilaktycznej podaży witaminy D? Standardy Medyczne-Profilaktyka Zdrowotna 2016;2:149-153. Czerwińska A, Krzyścin J. Numerical estimations of the daily amount of skin-synthesized vitamin D by pre-school children in Poland. J Photochem Photobiol B 2020;208:111898. Autier P, Boniol M, Pizot C, Mullie P. Vitamin D status and ill health: a systematic review. Lancet Diabetes Endocrinol 2014;2:76-89. Krzyscin JW, Jaroslawski J, Sobolewski PS. A mathematical model for seasonal variability of vitamin D due to solar radiation. J Photochem Photobiol B 2011;105:106-112. Dejaeger M, Antonio L, Bouillon R, et al. Ageing men with insufficient vitamin D have a higher mortality risk: no added value of its free fractions or active form. J Clin Endocrinol Metab. 2021; 18:743. Basińska-Lewandowska M, Lewiński A, Horzelski W et al. Effect of Summer Sunshine Exposure on Vitamin D Status in Young and Middle Age Poles: Is 30 ng/mL Vitamin D Cut-Off Really Suitable for the Polish Population? Int J Environ Res Public Health. 2021;18(15):8116. Nowak A, Dalz M, ́Sliwicka E et al. Vitamin D and indices of bone and carbohydrate metabolism in postmenopausal women subjected to a 12-week aerobic training program-the pilot study.Int. J. Environ. Res. Public Health 2020,17, 1074. Szarpak L, Rafique Z, Gasecka A et al. A systematic review and meta-analysis of effect of vitamin D levels on the incidence of COVID-19. Cardiol J. 2021;28(5):647-654. Qian M, Lin J, Fu R, et al. The Role of Vitamin D Intake on the Prognosis and Incidence of Lung Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Nutr Sci Vitaminol 2021;67(5):273-282. Lopez-Caleya JF, Ortega-Valín L, Fernández-Villa T, et al. The role of calcium and vitamin D dietary intake on risk of colorectal cancer: systematic review and meta-analysis of case-control studies. Cancer Causes Control. 2021. Emerging Risk Factors Collaboration/EPIC-CVD/Vitamin D Studies Collaboration. Estimating dose-response relationships for vitamin D with coronary heart disease, stroke, and all-cause mortality: observational and Mendelian randomisation analyses. Lancet Diabetes Endocrinol. 2021;9(12):837-846. Zhang Y, Fang F, Tang J, et al. Association between vitamin D supplementation and mortality: systematic review and meta-analysis. BMJ. 2019 Aug 12;366:l4673. Sluyter JD, Manson JE, Scragg R. Vitamin D and Clinical Cancer Outcomes: A Review of Meta-Analyses. JBMR Plus. 2020;5(1):e10420. Sanders KM, Stuart AL, Williamson EJ, et al. Annual high-dose oral vitamin D and falls and fractures in older women: a randomized controlled trial. JAMA. 2010 May 12;303(18):1815-22. Jolliffe DA, Camargo CA Jr, Sluyter JD, et al. Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory infections: a systematic review and meta-analysis of aggregate data from randomised controlled trials. Lancet Diabetes Endocrinol. 2021;9(5):276-292. Kmiec P, Zmijewski M, Lizakowska-Kmiec M, Sworczak K. Widespread vitamin D deficiency among adults from northern Poland (54 degrees N) after months of low and high natural UVB radiation. Endokrynol Pol 2015;66:30-38. Kmiec P, Zmijewski M, Waszak P, Sworczak K, Lizakowska-Kmiec M. Vitamin D deficiency during winter months among an adult, predominantly urban, population in Northern Poland. Endokrynol Pol 2014;65:105-113. Garland CF, Kim JJ, Mohr SB, et al. Meta-analysis of all-cause mortality according to serum 25-hydroxyvitamin D. Am J Public Health 2014;104:e43-50. Bjelakovic G, Gluud LL, Nikolova D, et al. Vitamin D supplementation for prevention of mortality in adults. Cochrane Database Syst Rev 2014;1:Cd007470. Fry CM, Sanders TA. Vitamin D and risk of CVD: a review of the evidence. Proc Nutr Soc 2015;74:245-257. Brondum-Jacobsen P, Nordestgaard BG, Schnohr P, Benn M. 25-hydroxyvitamin D and symptomatic ischemic stroke: an original study and meta-analysis. Ann Neurol 2013;73:38-47. Gowda U, Mutowo MP, Smith BJ, Wluka AE, Renzaho AM. Vitamin D supplementation to reduce depression in adults: meta-analysis of randomized controlled trials. Nutrition 2015;31:421-429. Niedermaier T, Gredner T, Kuznia S. et al. Vitamin D supplementation to the older adult population in Germany has the cost‐saving potential of preventing almost 30 000 cancer deaths per year. Molecular Oncology 2021;15:1986–1994. Sponsorowane przez Procter & Gamble Health Poland Sp. z o.o.
Grupa farmacja.net
