Wytyczne suplementacji u kobiet w okresie prekoncepcyjnym, ciąży i laktacji

Pierwszy etap, w którym oboje partnerzy wpływają na zdrowie przyszłego dziecka to okres prekoncepcyjny. Zmiana trybu życia, rezygnacja ze szkodliwych nawyków, zdrowa dieta to ważne aspekty życia w oczekiwaniu na potomstwo.

Okres ciąży i laktacji to czas, w którym szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiednio zbilansowaną dietę. Z uwagi na większe zapotrzebowanie na składniki odżywcze kobiety oraz rozwijającego się dziecka, konieczne staje się stosowanie dodatkowej suplementacji. [1,2]

Na rynku istnieje duża ilość preparatów wielowitaminowych (suplementów diety) oraz nieliczna grupa preparatów o statusie leku przeznaczonych dla kobiet w ciąży np. Folik firmy Gedeon Richter. [3,4] Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego składnikami, na które należy zwrócić uwagę podczas ciąży są: kwas foliowy, witamina D3, jod, wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz żelazo.[5]

Kwas foliowy

Witamina B9 to podstawowy element suplementacji u kobiet planujących potomstwo. Z uwagi na ważną rolę kwasu foliowego związaną z rozwojem układu nerwowego, w Polsce prowadzony jest Program Pierwotnej Profilaktyki Wady Cewy Nerwowej. Dzięki, niemu rozpowszechniana jest wiedza na temat skutków niedoboru kwasu foliowego. Dodatkowo przyczynia się on do wprowadzania zdrowego nawyku jego suplementacji.[6]

Kwas foliowy ma istotne zadanie podczas ciąży, ponieważ obniża ryzyko wystąpienia wady cewy nerwowej. Dostarczanie do organizmu kobiety kwasu foliowego jest szczególnie ważne przed ciążą (na ok. 3 miesiące) oraz w pierwszych jej tygodniach, ponieważ właśnie w  tym okresie tworzy się mózg oraz rdzeń kręgowy.[5] Ponadto zmniejsza ryzyko poronienia, wystąpienia zespołu Downa oraz rozszczepu wargi i podniebienia. [7] Odpowiednia podaż kwasu foliowego związana jest z dietą. Produktami, które bogate są w kwas foliowy to np. wątróbka, szpinak, jaja, brukselka, sałata. Poza doborem odpowiednich produktów, przy ich obróbce oraz przechowywaniu, należy zwrócić uwagę na właściwości kwasu foliowego m.in. wrażliwość na wysoką temperaturę, światło, jony żelaza, niskie pH. To jedne z powodów, dla których dieta może okazać się niewystarczającym źródłem kwasu foliowego.[6] Dlatego każdej zdrowej kobiecie w ciąży zaleca się przyjmowanie kwasu foliowego w ilości 0,4 mg dziennie. [5]

Kwestię suplementacji kwasu foliowego należy rozszerzyć o wytyczne dla kobiet z grup podwyższonego ryzyka, co obrazuję poniższa tabela (zgodna z wytycznymi PTG):

Grupa niskiego ryzyka kobiety zdrowe (brak obciążeń w wywiadzie) 0,4mg/dobę kwasu foliowego – przez cały okres ciąży i laktacji

 
Grupa podwyższonego ryzyka wady płodu w wywiadzie/najbliższej rodzinie; cukrzyca; niektóre choroby układu pokarmowego (celiakia); niewydolność narządów (wątroby, nerek); stosowanie leków: przeciwpadaczkowych, sulfasalazyny, metotreksatu. 0,8mg/dobę kwasu foliowego, w tym aktywne foliany oraz witamina B12– przez cały okres ciąży i laktacji
Grupa wysokiego ryzyka Potwierdzone występowanie wad cewy nerwowej u matki/ojca lub ich potomstwa. I trymestr oraz 12 tyg. przed planowaną ciążą:

5 mg/dobę kwasu foliowego, w tym aktywne foliany oraz witamina B12

I i II trymestr oraz okres laktacji:

0,8 mg/dobę kwasu foliowego.

 

Bez względu na grupę ryzyka, suplementacja kwasu foliowego powinna rozpocząć się zgodnie z wytycznymi już na 12 tygodni przed planowanym zajściem w ciąży a stosowane preparaty powinny posiadać udokumentowany skład oraz działanie. [7]

Pozostałe składniki ważne dla kobiet w ciąży

Witamina D3

Niedobór witaminy D3 u ciężarnej koreluje z występowaniem krzywicy u dziecka, która może rozwijać się już w czasie życia płodowego. Witamina D3 odpowiada za prawidłowy rozwój układu kostnego, wpływając również na gospodarkę wapniową.  Ponadto korzystnie działa na układ odpornościowy, mięśniowy i nerwowy rozwijającego się dziecka. Nieodpowiednia podaż witaminy D3 niebezpieczna jest również dla matki, przyczynia się do wystąpienia stanu przedrzucawkowego, nadciśnienia, cukrzycy ciążowej oraz osteoporozy. Zalecana dobowa dawka witaminy D3 dla kobiet w okresie ciąży oraz laktacji wynosi 2000IU/dobę (50µg). [8,9]

Jod – jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania tarczycy, z uwagi na udział w syntezie tyroksyny i trijodotyroniny.  W Polsce od 1997r. głównym źródłem jodu jest sól kuchenna (ustawowy nakaz jodowania soli). Niedobory u ciężarnych związane są z wydalaniem prze nerki, potrzebami płodu oraz wzrostem aktywności enzymów tzw. dejodynaz. Niski poziom jodu u ciężarnej oznacza wzrost ryzyka wystąpienia upośledzenia umysłowego u dziecka, zaburzeń słuchu oraz głuchoty.  Zalecaną dawką jodu jest 200 µg/dobę przez cały okres ciąży oraz karmienia piersią. [5,10]

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA)

To podstawowy składnik błon lipidowych związanych z siatkówką narządu wzroku oraz układem nerwowym. Największe znaczenie pośród PUFA dla kobiet w ciąży oraz karmiących piersią ma kwas dokozaheksaenowy (DHA). Odpowiednia podaż DHA obniża ryzyko przedwczesnego porodu (przed 34. oraz 37. tygodniem ciąży) oraz wystąpienia depresji poporodowej. Ponadto korzystnie wpływa na prawidłową masę urodzeniową dziecka, jego rozwój psychomotoryczny. Źródłami DHA w codziennej diecie są tłuste ryby, owoce morza oraz algi morskie.  Ich spożycie często jest niewystarczające, dlatego zalecana jest suplementacja kwasu DHA w ilości 600mg/ dobę (u kobiet z dużym niedoborem nawet 1000mg/dobę), rozpoczynając od 20. tygodnia ciąży, kontynuując przez okres laktacji. [5,11]

Żelazo

Niedobór żelaza u ciężarnej może przyczynić się do wystąpienia przedwczesnego porodu, natomiast występujący u matki karmiącej zaburza rozwój psychomotoryczny dziecka, zwiększa ryzyko pojawienia się niedokrwistości u dziecka.  Kobiety z uwagi na obfite miesiączki, dietę z małą zawartością żelaza oraz czynniki osłabiające wchłanianie żelaza (kawa, herbata, błonnik) już przed okresem ciąży mogą zmagać z niedokrwistością wywołaną niedoborem żelaza. U tych kobiet wskazana jest suplementacja już w okresie prekoncepcyjnym w dawce minimalnej 18mg/dobę, następnie kontynuacja przyjmowania żelaza od 8 tygodnia ciąży w dawce od 30mg/dobę do 60-120mg/dobę, w zależności od wyników badań laboratoryjnych. [12,13,5]

Magnez

Jednym z makroelementów, które suplementują ciężarne jest również magnez. Odpowiada za przewodnictwo nerwowo-mięśniowe oraz gospodarkę mineralną w układzie kostnym. Jego niedobór może manifestować się bolesnymi skurczami. Dawki dla kobiet w ciąży mieszczą się w przedziale od 200mg do 1000mg/dobę. [5]

Podsumowując informację na temat suplementacji u kobiet w ciąży:

  1. Planowanie suplementacji powinno odbywać się indywidualnie dla każdej ciężarnej.
  2. Okres suplementacji rozpoczęty w okresie planowania ciąży, zwiększa szanse na prawidłowy przebieg ciąży oraz korzystnie wpływa na zdrowie dziecka.
  3. Suplementacja powinna być jedynie uzupełnieniem dobrze zbilansowanej diety.
  4. Wybierając preparat uzupełniający niedobory witamin i składników mineralnych, należy zwracać uwagę na rodzaj rejestracji danego produktu, jeśli to możliwe wybierać produkty lecznicze.

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

KEDP/DADP73 25.06.2020

Literatura:

  1. Grażyna J. Iwanowicz-Palus, Stadnicka G., Bień A.; Organizacja opieki przedkoncepcyjnej i okołoporodowej determinantą zdrowia rodziny i społeczeństwa; Samodzielna Pracownia Umiejętności Położniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, Tom 19, Nr 3, 313–318
  2. Lesińska-Sawicka M. Planowanie ciąży a stosowanie używek w czasie ciąży przez kobiety z wybranych krajów europejskich; Katedra Nauk o Zdrowiu, Akademia Pomorska w Słupsku, Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 127-131
  3. CHPL Folik, Gedeon Richter
  4. https://pantabletka.pl/jakie-witaminy-w-ciazy-opinia-analiza/ (online)
  5. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących; Ginekol Pol. 5/2014, 85, 395-399
  6. Cieślik E., Kościej A., Gębusia A. Ocena wiedzy i pobrania kwasu foliowego przez kobiety w wieku rozrodczym; Katedra Technologii Gastronomicznej i Konsumpcji, Wydział Technologii Żywności, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie; Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 594-599
  7. Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników Ginekologia; Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 5, strony 210–214
  8. Makowska-Donajska M., Hirnle L, Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży; I Katedra i Klinika Ginekologii i Położnictwa Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu; Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 4, strony 166–172
  9. Misiorowska J., Misiorowski W.; Rola witaminy D w ciąży; Postępy Nauk Medycznych, t. XXVII, nr 12, 2014.
  10. Gietka-Czernel M., Profilaktyka niedobory jodu; Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 12, 2015
  11. https://www.cochrane.org/pl/CD003402/PREG_dodatkowe-przyjmowanie-kwasow-tluszczowych-o-3-w-ciazy (online)
  12. https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/61951,zapotrzebowanie-na-zelazo-u-ciezarnych (online)
  13. Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A. i inni, Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016 tom 1, nr 3, strony 115–121

FOLIK (Acidum folicum) Skład: Każda tabletka zawiera 0,4 mg kwasu foliowego. Postać farmaceutyczna: Tabletki. Tabletki barwy jasnożółtej, okrągłe, obustronnie płaskie. Opakowanie: Opakowanie zawiera 30, 60 lub 90 tabletek. Wskazania: Zapobieganie niedoborom kwasu foliowego u kobiet przed poczęciem i we wczesnym okresie ciąży, w celu zmniejszenia ryzyka powstawania wad cewy nerwowej u potomstwa. Dawkowanie i sposób podawania: Kobiety mogące zajść w ciążę powinny przyjmować 0,4 mg kwasu foliowego (1 tabletka produktu leczniczego FOLIK 0,4 mg, tabletki) raz na dobę, co najmniej przez jeden miesiąc przed poczęciem i w pierwszym trymestrze ciąży. Produkt przeznaczony do stosowania doustnego. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności: Z wyjątkiem ciąży i laktacji nie należy podawać kwasu foliowego w dawkach większych niż 0,4 mg na dobę bez uprzedniego wykluczenia niedokrwistości megaloblastycznej, ponieważ kwas foliowy, zastosowany w tej chorobie bez jednoczesnej suplementacji witaminy B12 mógłby złagodzić objawy hematologiczne, maskując postęp choroby, natomiast nie powstrzymałby dalszego rozwoju objawów neurologicznych. Kobiety, które wcześniej urodziły dzieci z wadą cewy nerwowej, są obciążone zwiększonym ryzykiem urodzenia kolejnego dziecka z taką wadą. Przed kolejną ciążą powinny mieć zapewnioną poradę genetyczną. W takim przypadku należy stosować kwas foliowy przez co najmniej trzy miesiące przed planowaną ciążą, w dawkach 4 – 5 mg na dobę. Ciąża i laktacja: Z prawidłowo przeprowadzonych badań epidemiologicznych nie wynika szkodliwe działanie kwasu foliowego na przebieg ciąży lub stan zdrowia płodu i (lub) noworodka. Produkt leczniczy FOLIK może być stosowany w okresie ciąży. Z prawidłowo przeprowadzonych badań epidemiologicznych wynika, że podawanie produktów leczniczych zawierających kwas foliowy w okresie przed zajściem w ciążę i podczas pierwszych tygodni ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu. Kwas foliowy przenika do mleka kobiecego, jednak nie stwierdzono niekorzystnego wpływu kwasu foliowego na dzieci karmione mlekiem matki. Produkt leczniczy FOLIK może być stosowany w okresie laktacji. Działania niepożądane: Kwas foliowy rzadko wywołuje działania niepożądane. Najczęściej występują skórne reakcje alergiczne. Bardzo rzadko może jednak dojść do wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych w postaci obrzęku naczynioruchowego lub skurczu oskrzeli. Niezbyt często (≥1/1000 do <1/100): Zaburzenia układu immunologicznego: skórne reakcje alergiczne (wysypka, świąd); Rzadko (≥1/10000 do <1/1000): Zaburzenia żołądka i jelit: gorzki smak w ustach, wzdęcia, nudności, wymioty, biegunka; Zaburzenia psychiczne: brak łaknienia, trudności w zasypianiu, senność, nadmierna pobudliwość nerwowa, depresja; Bardzo rzadko (<10000, w tym pojedyncze przypadki): Zaburzenia układu immunologicznego: obrzęk naczynioruchowy, skurcz oskrzeli; Częstość nieznana (częstość nie może być oszacowana na podstawie dostępnych danych): Zaburzenia układu immunologicznego: reakcja anafilaktyczna. Numer pozwolenia wydany przez URPLWMiPB: 4002 Kategoria dostępności: Wydawane bez przepisu lekarza – OTC. Podmiot odpowiedzialny: Gedeon Richter Polska Spółka z o.o. ul. ks. J. Poniatowskiego 5, 05-825 Grodzisk Mazowiecki. Adres do korespondencji: Gedeon Richter Polska Sp. z o. o. Oddział w Warszawie, ul.  Franciszka  Klimczaka 1, 02 – 797 Warszawa. tel. +48-22-593-93-00, fax: +48-22-858-23-90. Przed przepisaniem leku należy zapoznać się z pełną informacją medyczną zawartą w charakterystyce produktu leczniczego (ChPL), znajdującą się w Dziale Medycznym: Gedeon Richter Polska Spółka z o.o. ul. ks. J. Poniatowskiego 5, 05-825 Grodzisk Mazowiecki, tel.: +48-22-755-96-25; fax: +48-22-755-96-24 24-godzinny System Informacji Medycznej oraz zgłaszanie działań niepożądanych: +48-22-755-96-48 Adres e-mail: lekalert@grodzisk.rgnet.org Data aktualizacji: 23_05_2018.