Rytm dobowy, czyli o tym, jak łatwo go zaburzyć
Rytm dobowy (a dokładniej rytm okołodobowy) to jeden z podstawowych mechanizmów warunkujących chociażby długość, jakość i porę snu [2]. W dużym skrócie jest to układ regulujący m.in. okresy snu i czuwania. Za jego prawidłowe funkcjonowanie odpowiada tzw. zegar biologiczny, umiejscowiony w podwzgórzu [2].
Zegar biologiczny podlega regulacjom, m.in. ze świata zewnętrznego. Czynnikiem determinującym jego aktywność jest chociażby światło [3]. Pobudzone przez światło komórki siatkówki oka wysyłają sygnał do zegara biologicznego, który w ten sposób może regulować mechanizmy rytmu okołodobowego [3].
Zaburzenia rytmu okołodobowego to obecnie jeden z kilku rodzajów zaburzeń snu [4]. Wśród głównych czynników, mogących prowadzić do tego typu niekorzystnych zmian, wymienić należy:
- Niską ekspozycję na światło słoneczne w dzień;
- Małą aktywność fizyczną;
- Nieregularne posiłki;
- Wysoką ekspozycję na sztuczne oświetlenie w nocy;
- Pracę zmianową [2].
To właśnie praca w porze nocnej bądź inna forma aktywności w ciągu nocy jest uważana za jedną z głównych przyczyn zaburzeń rytmu okołodobowego [4]. Nadmierna stymulacja zegara biologicznego (a tym samym zaburzenia w zakresie rytmu okołodobowego) może prowadzić do trudności w inicjowaniu snu i jednocześnie skracać czas jego trwania [4]. Dlatego też osoby prowadzące „nocny tryb życia” doświadczają trudności w zasypianiu.
Związkiem mającym ogromny udział dla zachowania prawidłowej regulacji rytmu okołodobowego jest melatonina [2].
Melatonina – najważniejszy element prawidłowego rytmu okołodobowego?
Melatonina to hormon, produkowany w organizmie w szyszynce [2]. Największa produkcja melatoniny ma miejsce w nocy – początek jej wydzielania przypada na godzinę 21-22, zaś szczyt pomiędzy 2 a 4 w nocy. Związek ten jest niezwykle ważny dla zachowania prawidłowości w regulacji rytmu okołodobowego [2]. Rytmika cyklu melatoniny w organizmie to nic innego jak rytmika procesów snu i czuwania [5].
Główną funkcją melatoniny jest dostarczanie organizmowi informacji o długości dnia [6]. Od czasu odkrycia melatoniny w 1958 roku wiedza nt. jej właściwości jest regularnie pogłębiana [3]. Dotychczas poznane fakty na jej temat mówią, że:
- Im mniej melatoniny, tym gorsza jakość snu;
- Prawidłowy cykl melatoniny, a więc i prawidłowy rytm okołodobowy, to łatwiejsze zasypianie i dłuższy sen;
- Melatonina zwiększa skłonność do snu i skraca czas potrzebny do zaśnięcia – zastosowana wieczorem skraca czas latencji, a zastosowana w ciągu dnia po pracy zmianowej – zwiększa uczucie senności i ułatwia zaśnięcie [2,3,5].
Badania z udziałem melatoniny potwierdzają fakt, że związek ten pozytywnie wpływa na długość snu i pozwala łatwiej zasnąć [6]. Terapia melatoniną uważana jest za jedną z podstawowych i najbardziej efektywnych metod leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego (tj. zaburzeń rytmu snu i czuwania) [2]. Teza ta została potwierdzona również u tzw. „nocnych marków” – osób pracujących zmianowo – melatonina synchronizuje pracę zegara biologicznego i, tym samym, rytmu snu i czuwania [5,6,7].
Ważne – melatonina to związek bezpieczny w stosowaniu, odznaczający się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa. Nie wykazuje też znaczących interakcji z innymi lekami i nie uzależnia [2,3,6].
Melatonina Polfarmex 5 mg
Odpowiedzią na potrzeby osób z zaburzeniami rytmu dobowego jest Melatonina Polfarmex 5 mg [7]. Produkt ten dostępny jest bez recepty i zawiera największą, możliwą dla leku OTC, dawkę melatoniny. Wskazaniami do jego stosowania są:
- Zaburzenia rytmu snu i czuwania związane ze zmianą stref czasowych;
- Zaburzenia snu i czuwania wynikające z pracy zmianowej;
- Zaburzenia rytmu dobowego snu i czuwania u osób niewidomych [7].
Melatonina Polfarmex to produkt leczniczy o wysokim profilu bezpieczeństwa, co wynika bezpośrednio z wysokiego profilu bezpieczeństwa melatoniny [2,3,7]. W odróżnieniu od niektórych, powszechnie stosowanych substancji w zaburzeniach snu i rytmu dobowego, melatonina nie wywołuje zjawiska tolerancji i uzależnienia [4,6,7]. Głównym efektem jej działania jest skrócenie czasu potrzebnego na zaśnięcie [5]. Jest to szczególnie ważne chociażby w kontekście osób pracujących zmianowo – oświetlenie w nocy zmniejsza poziom wydzielania melatoniny [6]. Zasadnym wydaje się zatem jej uzupełnienie w celu uregulowania rytmu dobowego snu i czuwania!
Literatura:
- An official american thoracic society statement: the importance of healthy sleep – recommendations and future priorities, Sutapa Mukherjee, Sanjay R. Patel, Stefanos N. Kales, Najib T. Ayas, Kingman P. Strohl, David Gozal, Atul Malhotra, Am J Respir Crit Care Med. Vol 191, Iss 12, pp 1450-1458, 2015
- Standardy leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania opracowane przez Polskie Towarzystwo Badań nad Snem i Sekcję Psychiatrii Biologicznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Część I. Fizjologia, metody oceny i oddziaływania terapeutyczne, Adam Wichniak, Konrad S. Jankowski, Michał Skalski, Krystyna Skwarło-Sońta, Jolanta B. Zawilska, Marcin Żarowski, Ewa Poradowska, Wojciech Jernajczyk, Psychiatr. Pol. Online First, nr 61, 1-22, 2017
- Melatonin as a hormone: new physiological and clinical insights, José Cipolla-Neto, Fernanda Gaspar do Amaral, Endocrine Reviews 39:990-1028, 2018
- Clinical use of melatonin in the treatment of sleep disorders, Alexander Zakharov, Elena Khivintseva, Melatonin – The hormone of darkness and its therapeutic potential and perspectives, DOI:10.5772/intechopen.92656
- Melatonina – hormon o działaniu pro nasennym, Jolanta B. Zawilska, Bromat. Chem. Toksykol. – XLI, 2008, 3, str. 224-228
- Melatonin: countering chaotic time cues, Josephine Arendt, Frontiers in Endocrinology 10:391, 2019
- Charakterystyka Produktu Leczniczego Melatonina Polfarmex
Melatonina Polfarmex, 5 mg, tabletki Skład: Każda tabletka zawiera 5 mg melatoniny (Melatoninum). Postać: Tabletka. Tabletki koloru białego do jasnokremowego, okrągłe o średnicy nominalnej 7 mm, obustronnie wypukłe, bez plam i uszkodzeń. Wskazania do stosowania: Melatonina Polfarmex jest wskazana jako środek pomocniczy w zaburzeniach rytmu snu i czuwania związanych ze zmianą stref czasowych lub wynikających z pracy zmianowej oraz ułatwiający regulację rytmu dobowego snu i czuwania u pacjentów niewidomych. Dawkowanie i sposób podawania: Produkt leczniczy Melatonina Polfarmex można podawać tylko w sytuacji, gdy melatoninę należy stosować w dawce 5 mg i nie wykazano skuteczności innych, mniejszych dawek melatoniny dostępnych na rynku. Dawkowanie Dorośli W zaburzeniach snu związanych ze zmianą stref czasowych: 5 mg melatoniny raz na dobę, po zapadnięciu zmroku, rozpoczynając od pierwszego dnia podróży. Kontynuować leczenie przez maksymalnie 2 do 3 dni po zakończeniu podróży. W zaburzeniach rytmu dobowego snu i czuwania związanych np. z pracą zmianową: 5 mg na dobę na godzinę przed snem. W zaburzeniach rytmu dobowego snu i czuwania u osób niewidomych: 5 mg raz na dobę, około godziny 21:00-22:00. Dawkowanie to dotyczy też długotrwałego przyjmowania leku. Ugruntowane zastosowanie medyczne melatoniny obejmuje dawki od 0,5 mg, należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę melatoniny. Dzieci i młodzież Nie określono dotychczas bezpieczeństwa stosowania ani skuteczności produktu leczniczego Melatonina Polfarmex u dzieci. Dane nie są dostępne. Pacjenci z niewydolnością wątroby Nie ma doświadczenia dotyczącego stosowania produktu Melatonina Polfarmex u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Opublikowane dane wskazują na znacznie podwyższone stężenia endogennej melatoniny w ciągu dnia z powodu zmniejszonego klirensu, u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Z tego względu nie zaleca się stosowania produktu leczniczego Melatonina Polfarmex u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek Nie zbadano wpływu żadnego ze stadiów niewydolności nerek na farmakokinetykę melatoniny. Podczas podawania melatoniny w tej grupie pacjentów należy zachować ostrożność. Produkt leczniczy Melatonina Polfarmex nie jest zalecany u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami czynności nerek. Osoby w podeszłym wieku Dostosowanie dawki nie jest konieczne u osób w podeszłym wieku. Sposób podawania Podanie doustne. Tabletkę połykać, popijając wodą. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Należy zachować ostrożność podczas stosowania melatoniny u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby z powodu braku danych dotyczących stosowania melatoniny w tej grupie oraz ze względu na metabolizm melatoniny w wątrobie. Produkt leczniczy Melatonina Polfarmex nie powinien być stosowany u pacjentów z chorobami nerek, oraz u pacjentów z depresją. Ostrożnie stosować u osób z zaburzeniami czynności układu immunologicznego, z zaburzeniami hormonalnymi lub padaczką oraz u pacjentów leczonych lekami przeciwzakrzepowymi. Nie zaleca się stosowania u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Działania niepożądane: Podsumowanie profilu bezpieczeństwa W badaniach klinicznych (z udziałem ogółem 1931 pacjentów stosujących melatoninę i 1642 pacjentów otrzymujących placebo) działania niepożądane zgłoszono u 48,8% pacjentów leczonych melatoniną w porównaniu z 37,8% otrzymujących placebo. Porównując wskaźniki pacjentów z działaniami niepożądanymi na 100 pacjento-tygodni, wyższy wskaźnik odnotowano po placebo niż po melatoninie (5,743 dla placebo w porównaniu z 3,013 dla melatoniny). Do najczęstszych działań niepożądanych należały: ból głowy, zapalenie nosogardzieli, ból pleców i stawów, które – według klasyfikacji MedDRA, występowały często, zarówno w grupie leczonej melatoniną, jak placebo. W badaniach klinicznych oraz w spontanicznych raportach po wprowadzeniu do obrotu melatoniny zgłoszono niżej wymienione działania niepożądane. W badaniach klinicznych działania niepożądane wystąpiły ogółem u 9,5% pacjentów leczonych melatoniną w porównaniu z 7,4% pacjentów otrzymujących placebo. Wyszczególniono tylko działania niepożądane zaobserwowane w badaniach klinicznych, które występowały u pacjentów z częstością równą lub większą niż w grupie placebo. W obrębie każdej grupy o określonej częstości występowania objawy niepożądane są wymienione zgodnie ze zmniejszającym się nasileniem: bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10); niezbyt często (≥1/1000 do <1/100); rzadko (≥1/10 000 do <1/1000); bardzo rzadko (<1/10 000), częstość nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Klasa układów i narządów Niezbyt często Rzadko Częstość nieznana Zakażenia i zarażenia pasożytnicze Półpasiec Zaburzenia krwi i układu chłonnego Leukopenia, małopłytkowość Zaburzenia układu immunologicznego Reakcje nadwrażliwości Zaburzenia metabolizmu i odżywiania Hipertriglicerydemia, Hipokalcemia, Hiponatremia Zaburzenia psychiczne Drażliwość, nerwowość, niepokój, bezsenność, nietypowe sny, koszmary senne, lęk Zmiany nastroju, agresja, pobudzenie, płacz, objawy napięcia, dezorientacja, budzenie się wcześnie rano, zwiększone libido, nastrój depresyjny, depresja Zaburzenia układu nerwowego Migrena, ból głowy, letarg, pobudzenie psychoruchowe, zawroty głowy, senność Omdlenia, zaburzenia pamięci, zaburzenia koncentracji, stan marzeniowy, zespół niespokojnych nóg, niska jakość snu, parestezje. Zaburzenia oka Zmniejszona ostrość widzenia, niewyraźne widzenie, nasilone łzawienie Zaburzenia ucha i błędnika Zawroty głowy przy zmianie pozycji, zawroty głowy pochodzenia błędnikowego Zaburzenia serca Dusznica bolesna, kołatanie serca, tachykardia Zaburzenia naczyniowe Nadciśnienie Uderzenia krwi do głowy („uderzenia gorąca”) Zaburzenia żołądka i jelit Bóle brzucha, bóle w nadbrzuszu, dyspepsja, owrzodzenie jamy ustnej, suchość w ustach, nudności Choroba refluksowa przełyku, zaburzenia żołądkowo–jelitowe, pęcherze na błonie śluzowej jamy ustnej, owrzodzenie języka, rozstrój żołądka, wymioty, odbiegające od normy odgłosy perystaltyki jelit, wzdęcia, nadmierne wydzielanie śliny, cuchnący oddech, dolegliwości brzuszne, zaburzenia żołądkowe, zapalenie żołądka Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych Hiperbilirubinemia Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej Zapalenie skóry, pocenie się w nocy, świąd, wysypka, uogólniony świąd, suchość skóry Wyprysk, rumień, zapalenie skóry rąk, łuszczyca, ogólna wysypka, wysypka ze świądem, zmiany chorobowe płytki paznokciowej Obrzęk naczynioruchowy twarzy, obrzęk języka Zaburzenia mięśniowo – szkieletowe i tkanki łącznej Bóle kończyn Zapalenie stawów, skurcze mięśni, ból karku, skurcze w nocy Zaburzenia nerek i dróg moczowych Cukromocz, białkomocz Wielomocz, hematuria, moczenie nocne Zaburzenia układu rozrodczego i piersi Objawy menopauzalne Priapizm, zapalenie gruczołu krokowego Mlekotok Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania Astenia, ból w klatce piersiowej, obniżenie temperatury ciała Uczucie znużenia, bóle, pragnienie Badania diagnostyczne Nieprawidłowe wyniki badań czynności wątroby, zwiększenie masy ciała Zwiększona aktywność enzymów wątrobowych, nieprawidłowy poziom elektrolitów we krwi, nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel.: + 48 22 49 21 301, faks: + 48 22 49 21 309, Strona internetowa: https://smz.ezdrowie.gov.pl Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu. NUMER POZWOLENIA NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU: Pozwolenie nr 26040 wydane przez Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. LEK WYDAWANY BEZ RECEPTY PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU: Polfarmex S.A. ul. Józefów 9 99-300 Kutno Polska (Poland) Tel.: 24 357 44 44 Fax: 24 357 45 45 E-mail: polfarmex@polfarmex.pl