Zaburzony rytm dobowy – czyli o tym, jak pomóc „nocnym markom” wrócić do normalności

Rytm dobowy, czyli o tym, jak łatwo go zaburzyć 

Rytm dobowy (a dokładniej rytm okołodobowy) to jeden z podstawowych mechanizmów warunkujących chociażby długość, jakość i porę snu [2]. W dużym skrócie jest to układ regulujący m.in. okresy snu i czuwania. Za jego prawidłowe funkcjonowanie odpowiada tzw. zegar biologiczny, umiejscowiony w podwzgórzu [2]. 

Zegar biologiczny podlega regulacjom, m.in. ze świata zewnętrznego. Czynnikiem determinującym jego aktywność jest chociażby światło [3]. Pobudzone przez światło komórki siatkówki oka wysyłają sygnał do zegara biologicznego, który w ten sposób może regulować mechanizmy rytmu okołodobowego [3].

Zaburzenia rytmu okołodobowego to obecnie jeden z kilku rodzajów zaburzeń snu [4]. Wśród głównych czynników, mogących prowadzić do tego typu niekorzystnych zmian, wymienić  należy:

  • Niską ekspozycję na światło słoneczne w dzień;
  • Małą aktywność fizyczną;
  • Nieregularne posiłki;
  • Wysoką ekspozycję na sztuczne oświetlenie w nocy;
  • Pracę zmianową [2].

To właśnie praca w porze nocnej bądź inna forma aktywności w ciągu nocy jest uważana za jedną z głównych przyczyn zaburzeń rytmu okołodobowego [4]. Nadmierna stymulacja zegara biologicznego (a tym samym zaburzenia w zakresie rytmu okołodobowego) może prowadzić do trudności w inicjowaniu snu i jednocześnie skracać czas jego trwania [4]. Dlatego też osoby prowadzące „nocny tryb życia” doświadczają trudności w zasypianiu.

Związkiem mającym ogromny udział dla zachowania prawidłowej regulacji rytmu okołodobowego jest melatonina [2].

Melatonina – najważniejszy element prawidłowego rytmu okołodobowego?

Melatonina to hormon, produkowany w organizmie w szyszynce [2]. Największa produkcja melatoniny ma miejsce w nocy – początek jej wydzielania przypada na godzinę 21-22, zaś szczyt pomiędzy 2 a 4 w nocy. Związek ten jest niezwykle ważny dla zachowania prawidłowości w regulacji rytmu okołodobowego [2]. Rytmika cyklu melatoniny w organizmie to nic innego jak rytmika procesów snu i czuwania [5].

Główną funkcją melatoniny jest dostarczanie organizmowi informacji o długości dnia [6]. Od czasu odkrycia melatoniny w 1958 roku wiedza nt. jej właściwości jest regularnie pogłębiana [3]. Dotychczas poznane fakty na jej temat mówią, że:

  • Im mniej melatoniny, tym gorsza jakość snu;
  • Prawidłowy cykl melatoniny, a więc i prawidłowy rytm okołodobowy, to łatwiejsze zasypianie i dłuższy sen;
  • Melatonina zwiększa skłonność do snu i skraca czas potrzebny do zaśnięcia – zastosowana wieczorem skraca czas latencji, a zastosowana w ciągu dnia po pracy zmianowej – zwiększa uczucie senności i ułatwia zaśnięcie [2,3,5].

Badania z udziałem melatoniny potwierdzają fakt, że związek ten pozytywnie wpływa na długość snu i pozwala łatwiej zasnąć [6]. Terapia melatoniną uważana jest za jedną z podstawowych i najbardziej efektywnych metod leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego (tj. zaburzeń rytmu snu i czuwania) [2]. Teza ta została potwierdzona również u tzw. „nocnych marków” – osób pracujących zmianowo – melatonina synchronizuje pracę zegara biologicznego i, tym samym, rytmu snu i czuwania [5,6,7].

Ważne – melatonina to związek bezpieczny w stosowaniu, odznaczający się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa. Nie wykazuje też znaczących interakcji z innymi lekami i nie uzależnia [2,3,6].

Melatonina Polfarmex 5 mg

Odpowiedzią na potrzeby osób z zaburzeniami rytmu dobowego jest Melatonina Polfarmex 5 mg [7]. Produkt ten dostępny jest bez recepty i zawiera największą, możliwą dla leku OTC, dawkę melatoniny. Wskazaniami do jego stosowania są:

  • Zaburzenia rytmu snu i czuwania związane ze zmianą stref czasowych;
  • Zaburzenia snu i czuwania wynikające z pracy zmianowej;
  • Zaburzenia rytmu dobowego snu i czuwania u osób niewidomych [7].

Melatonina Polfarmex to produkt leczniczy o wysokim profilu bezpieczeństwa, co wynika bezpośrednio z wysokiego profilu bezpieczeństwa melatoniny [2,3,7]. W odróżnieniu od niektórych, powszechnie stosowanych substancji w zaburzeniach snu i rytmu dobowego, melatonina nie wywołuje zjawiska tolerancji i uzależnienia [4,6,7]. Głównym efektem jej działania jest skrócenie czasu potrzebnego na zaśnięcie [5]. Jest to szczególnie ważne chociażby w kontekście osób pracujących zmianowo – oświetlenie w nocy zmniejsza poziom wydzielania melatoniny [6]. Zasadnym wydaje się zatem jej uzupełnienie w celu uregulowania rytmu dobowego snu i czuwania!

Literatura:

  1. An official american thoracic society statement: the importance of healthy sleep – recommendations and future priorities, Sutapa Mukherjee, Sanjay R. Patel, Stefanos N. Kales, Najib T. Ayas, Kingman P. Strohl, David Gozal, Atul Malhotra, Am J Respir Crit Care Med. Vol 191, Iss 12,  pp 1450-1458, 2015
  2. Standardy leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania opracowane przez Polskie Towarzystwo Badań nad Snem i Sekcję Psychiatrii Biologicznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Część I. Fizjologia, metody oceny i oddziaływania terapeutyczne, Adam Wichniak, Konrad S. Jankowski, Michał Skalski, Krystyna Skwarło-Sońta, Jolanta B. Zawilska, Marcin Żarowski, Ewa Poradowska, Wojciech Jernajczyk, Psychiatr. Pol. Online First, nr 61, 1-22, 2017
  3. Melatonin as a hormone: new physiological and clinical insights, José Cipolla-Neto, Fernanda Gaspar do Amaral, Endocrine Reviews 39:990-1028, 2018
  4. Clinical use of melatonin in the treatment of sleep disorders, Alexander Zakharov, Elena Khivintseva, Melatonin – The hormone of darkness and its therapeutic potential and perspectives, DOI:10.5772/intechopen.92656
  5. Melatonina – hormon o działaniu pro nasennym, Jolanta B. Zawilska, Bromat. Chem. Toksykol. – XLI, 2008, 3, str. 224-228
  6. Melatonin: countering chaotic time cues, Josephine Arendt, Frontiers in Endocrinology 10:391, 2019
  7. Charakterystyka Produktu Leczniczego Melatonina Polfarmex

Melatonina Polfarmex, 5 mg, tabletki Skład: Każda tabletka zawiera 5 mg melatoniny (Melatoninum). Postać: Tabletka. Tabletki koloru białego do jasnokremowego, okrągłe o  średnicy  nominalnej  7 mm, obustronnie  wypukłe,  bez plam i uszkodzeń.  Wskazania  do stosowania:  Melatonina  Polfarmex  jest wskazana  jako środek  pomocniczy  w zaburzeniach rytmu snu i czuwania związanych ze zmianą stref czasowych lub wynikających z pracy zmianowej oraz ułatwiający regulację rytmu dobowego snu i czuwania u pacjentów niewidomych. Dawkowanie i sposób podawania: Produkt leczniczy Melatonina Polfarmex można podawać tylko w sytuacji, gdy melatoninę należy stosować w dawce 5 mg i nie wykazano skuteczności innych, mniejszych dawek melatoniny dostępnych na rynku. Dawkowanie  Dorośli W zaburzeniach  snu związanych ze zmianą stref czasowych:  5 mg melatoniny  raz na dobę, po zapadnięciu  zmroku, rozpoczynając  od pierwszego  dnia podróży. Kontynuować  leczenie przez maksymalnie  2 do 3 dni po zakończeniu podróży. W zaburzeniach  rytmu dobowego snu i czuwania związanych np. z pracą zmianową: 5 mg na dobę na godzinę przed snem. W zaburzeniach  rytmu dobowego snu i czuwania u osób niewidomych: 5 mg raz na dobę, około godziny 21:00-22:00. Dawkowanie to dotyczy też długotrwałego  przyjmowania leku. Ugruntowane zastosowanie  medyczne  melatoniny  obejmuje dawki od 0,5 mg, należy stosować najmniejszą  skuteczną  dawkę melatoniny.  Dzieci i młodzież Nie określono  dotychczas bezpieczeństwa stosowania ani skuteczności produktu leczniczego Melatonina Polfarmex u dzieci. Dane nie są dostępne. Pacjenci z niewydolnością wątroby Nie ma doświadczenia   dotyczącego  stosowania  produktu  Melatonina  Polfarmex  u  pacjentów  z  zaburzeniami   czynności  wątroby.  Opublikowane   dane  wskazują  na  znacznie podwyższone stężenia endogennej melatoniny w ciągu dnia z powodu zmniejszonego  klirensu, u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Z tego względu nie zaleca się stosowania produktu leczniczego Melatonina Polfarmex u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek Nie zbadano wpływu żadnego  ze stadiów  niewydolności  nerek na farmakokinetykę melatoniny.  Podczas  podawania  melatoniny  w tej grupie pacjentów  należy zachować  ostrożność.  Produkt leczniczy Melatonina  Polfarmex nie jest zalecany u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami  czynności nerek. Osoby w podeszłym wieku Dostosowanie  dawki nie jest konieczne u osób  w podeszłym  wieku.  Sposób  podawania  Podanie  doustne. Tabletkę  połykać,  popijając  wodą.  Przeciwwskazania:  Nadwrażliwość  na substancję  czynną  lub na którąkolwiek  substancję  pomocniczą.  Specjalne  ostrzeżenia  i środki  ostrożności  dotyczące  stosowania:  Należy  zachować  ostrożność  podczas  stosowania  melatoniny  u pacjentów  z zaburzeniami  czynności  wątroby  z powodu  braku danych  dotyczących  stosowania  melatoniny  w tej grupie oraz ze względu  na metabolizm  melatoniny  w wątrobie. Produkt leczniczy Melatonina Polfarmex nie powinien być stosowany u pacjentów z chorobami nerek, oraz u pacjentów z depresją. Ostrożnie stosować u osób z zaburzeniami czynności układu immunologicznego,  z zaburzeniami hormonalnymi lub padaczką oraz u pacjentów leczonych lekami przeciwzakrzepowymi. Nie zaleca się stosowania  u kobiet  w ciąży  i karmiących  piersią.  Działania  niepożądane:  Podsumowanie profilu  bezpieczeństwa W badaniach  klinicznych  (z udziałem  ogółem  1931 pacjentów stosujących melatoninę i 1642 pacjentów otrzymujących placebo) działania niepożądane zgłoszono u 48,8% pacjentów leczonych melatoniną w porównaniu z 37,8% otrzymujących  placebo. Porównując wskaźniki pacjentów z działaniami niepożądanymi  na 100 pacjento-tygodni,  wyższy wskaźnik odnotowano po placebo niż po melatoninie  (5,743 dla placebo w porównaniu  z 3,013 dla melatoniny).  Do najczęstszych  działań niepożądanych  należały: ból głowy, zapalenie nosogardzieli,  ból pleców i stawów, które – według klasyfikacji  MedDRA, występowały  często, zarówno w grupie leczonej melatoniną,  jak placebo. W badaniach klinicznych oraz w spontanicznych raportach po wprowadzeniu  do obrotu melatoniny zgłoszono niżej wymienione  działania niepożądane. W badaniach klinicznych działania niepożądane  wystąpiły ogółem u  9,5%  pacjentów  leczonych  melatoniną  w porównaniu  z 7,4%  pacjentów  otrzymujących  placebo.  Wyszczególniono tylko  działania  niepożądane  zaobserwowane w badaniach klinicznych, które występowały u pacjentów z częstością równą lub większą niż w grupie placebo. W obrębie każdej grupy o określonej częstości występowania objawy niepożądane  są wymienione  zgodnie ze zmniejszającym się nasileniem:  bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10); niezbyt często (≥1/1000 do <1/100); rzadko (≥1/10 000 do <1/1000);  bardzo rzadko (<1/10 000), częstość  nieznana  (nie może być określona  na podstawie  dostępnych  danych).  Klasa układów  i narządów Niezbyt często Rzadko Częstość nieznana Zakażenia i zarażenia pasożytnicze Półpasiec Zaburzenia krwi i układu chłonnego Leukopenia, małopłytkowość Zaburzenia układu immunologicznego Reakcje  nadwrażliwości Zaburzenia  metabolizmu  i odżywiania  Hipertriglicerydemia, Hipokalcemia,  Hiponatremia  Zaburzenia  psychiczne  Drażliwość, nerwowość, niepokój, bezsenność, nietypowe sny, koszmary senne, lęk Zmiany nastroju, agresja, pobudzenie, płacz, objawy napięcia, dezorientacja, budzenie się wcześnie rano, zwiększone  libido,  nastrój  depresyjny,  depresja  Zaburzenia  układu  nerwowego  Migrena,  ból głowy,  letarg,  pobudzenie  psychoruchowe,  zawroty  głowy,  senność Omdlenia,  zaburzenia  pamięci,  zaburzenia  koncentracji,  stan marzeniowy,  zespół  niespokojnych  nóg, niska jakość  snu, parestezje.  Zaburzenia  oka Zmniejszona  ostrość widzenia, niewyraźne widzenie, nasilone łzawienie Zaburzenia ucha i błędnika Zawroty głowy przy zmianie pozycji, zawroty głowy pochodzenia błędnikowego Zaburzenia serca Dusznica bolesna, kołatanie serca, tachykardia  Zaburzenia  naczyniowe  Nadciśnienie  Uderzenia  krwi do głowy („uderzenia  gorąca”) Zaburzenia  żołądka i jelit Bóle brzucha, bóle w nadbrzuszu,  dyspepsja, owrzodzenie  jamy ustnej, suchość w ustach, nudności Choroba refluksowa przełyku, zaburzenia żołądkowo–jelitowe, pęcherze na błonie  śluzowej  jamy  ustnej,  owrzodzenie  języka,  rozstrój  żołądka,  wymioty,  odbiegające  od normy  odgłosy  perystaltyki  jelit,  wzdęcia,  nadmierne  wydzielanie  śliny, cuchnący  oddech,  dolegliwości  brzuszne,  zaburzenia  żołądkowe,  zapalenie  żołądka  Zaburzenia  wątroby  i dróg żółciowych  Hiperbilirubinemia Zaburzenia  skóry i tkanki podskórnej  Zapalenie  skóry,  pocenie  się w nocy,  świąd,  wysypka,  uogólniony  świąd,  suchość  skóry Wyprysk,  rumień,  zapalenie  skóry  rąk, łuszczyca,  ogólna  wysypka, wysypka ze świądem, zmiany chorobowe płytki paznokciowej  Obrzęk naczynioruchowy  twarzy, obrzęk języka Zaburzenia mięśniowo – szkieletowe  i tkanki łącznej Bóle kończyn Zapalenie stawów, skurcze mięśni, ból karku, skurcze w nocy Zaburzenia nerek i dróg moczowych Cukromocz, białkomocz Wielomocz, hematuria, moczenie nocne Zaburzenia układu rozrodczego i piersi Objawy menopauzalne  Priapizm, zapalenie gruczołu krokowego Mlekotok Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania Astenia, ból w klatce piersiowej, obniżenie temperatury ciała Uczucie znużenia, bóle, pragnienie Badania diagnostyczne Nieprawidłowe  wyniki badań czynności wątroby, zwiększenie masy ciała Zwiększona aktywność enzymów wątrobowych,  nieprawidłowy  poziom elektrolitów we krwi, nieprawidłowe  wyniki badań laboratoryjnych Zgłaszanie podejrzewanych działań  niepożądanych  Po dopuszczeniu  produktu  leczniczego  do obrotu  istotne  jest zgłaszanie  podejrzewanych działań  niepożądanych. Umożliwia  to nieprzerwane  monitorowanie  stosunku  korzyści  do ryzyka  stosowania  produktu  leczniczego.  Osoby  należące  do fachowego  personelu  medycznego  powinny  zgłaszać wszelkie  podejrzewane   działania  niepożądane   za  pośrednictwem   Departamentu   Monitorowania   Niepożądanych   Działań  Produktów  Leczniczych  Urzędu  Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel.: + 48 22 49 21 301, faks: + 48 22 49 21 309, Strona internetowa:  https://smz.ezdrowie.gov.pl Działania  niepożądane  można  zgłaszać  również  podmiotowi  odpowiedzialnemu. NUMER  POZWOLENIA  NA DOPUSZCZENIE  DO OBROTU:  Pozwolenie  nr 26040 wydane  przez Prezesa  Urzędu  Rejestracji  Produktów  Leczniczych, Wyrobów  Medycznych  i Produktów  Biobójczych.  LEK WYDAWANY  BEZ RECEPTY PODMIOT ODPOWIEDZIALNY  POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU: Polfarmex S.A. ul. Józefów 9 99-300 Kutno Polska (Poland) Tel.: 24 357 44 44 Fax: 24 357 45 45 E-mail: polfarmex@polfarmex.pl